Η τέχνη των επιχειρημάτων

Ένας από τους θρύλους της δικηγορίας στην Αμερική είναι ο Τζέρι Σπενς (Gerry Spence). Γεννημένος το 1929 στο Λάραμι του Γουαϊόμινγκ, μια πόλη στη βαθιά  Άγρια Δύση, που τη θυμόμαστε από τις ταινίες γουέστερν, ήταν σε όλη του τη ζωή και παραμένει ακόμη ένας αμετανόητος καουμπόι. Τις περισσότερες φορές κυκλοφορεί με δερμάτινο σακάκι με κρόσια, ακόμη και στα δικαστήρια, έχοντας μόνιμα έδρα του γραφείου του στο ταπεινό Τζάκσον Χόουλ του Γουαϊόμινγκ και όχι κάποιο αστραφτερό ουρανοξύστη στης Νέας Υόρκης, του Σικάγο ή του Λος Άντζελες.  Αυτό δεν τον εμπόδισε να αποκτήσει τεράστια φήμη. Από το 1952 που ξεκίνησε να δικηγορεί μέχρι τη συνταξιοδότησή του το 2008 δεν έχασε ποτέ ποινική υπόθεση σε δικαστήριο ενόρκων, είτε ως υπεράσπιση είτε ως πολιτική αγωγή, ενώ είχε να χάσει αστική υπόθεση από το 1969. Η υπόθεση, που απογείωσε τη φήμη του, ήταν η δίκη των συγγενών της Κάρεν Σίλκγουντ εναντίον της εταιρείας «Κερ-Μαγκί». Η Κάρεν Σίλκγουντ ήταν εργάτρια σε εργοστάσιο κατεργασίας πλουτωνίου της εταιρείας αυτής. Ως ενεργή συνδικαλίστρια είχε καταγγείλει την εργοδοσία για την έλλειψη μέτρων ασφαλείας, που έβαζαν σε κίνδυνο τη ζωή του προσωπικού. Έπειτα από το θάνατό της σε τροχαίο ατύχημα κάτω από πολύ ύποπτες συνθήκες, ο πατέρας και τα παιδιά της στράφηκαν εναντίον της εταιρείας κατηγορώντας τη για έκθεση της μακαρίτισσας σε υψηλή ραδιενεργό ακτινοβολία και κέρδισαν με δικηγόρο το Τζέρι Σπενς αποζημίωση 10 εκ. δολλαρίων. Η υπόθεση αυτή ξεσήκωσε μεγάλο θόρυβο για τις συνθήκες εργασίας στα πυρηνικά εργοστάσια και έγινε ταινία με πρωταγωνίστρια τη Μέριλ Στριπ (Silkwood, 1983). Αργότερα, υπερασπίστηκε με επιτυχία στα ακροατήρια και άλλες γνωστές προσωπικότητες από το χώρο του θεάματος και της πολιτικής. Μια από τις πιο αμφιλεγόμενες υποθέσεις του ήταν εκείνη για την οποία πέτυχε την απαλλαγή από τις κατηγορίες της φοροδιαφυγής της περιβόητης Ιμέλντα Μάρκος, χήρας του δικτάτορα των Φιλιππίνων Φερντινάντο Μάρκος. Στο παγκόσμιο κοινό έγινε γνωστός ως τηλεσχολιαστής της πολύκροτης δίκης του O.J.Simpson στην εκπομπή του Λάρι Κίνγκ. Εκεί επί σχεδόν ένα χρόνο κάθε μέρα φορώντας το καουμπόικο σακάκι του ανέλυε τα τεκταινόμενα στην πιο διάσημη δίκη που έγινε ποτέ στην Αμερική (όπου ένας από τους 12 δικηγόρους υπεράσπισης ήταν ο Ρόμπερτ Καρντάσιαν, πατέρας της γνωστής οικογενείας, που ξέρουμε σήμερα).

Είχα δει το Τζέρι Σπενς σε αυτές τις εκπομπές του Λάρι Κίνγκ και είχα εντυπωσιαστεί από την ομιλία του και τη δομή της σκέψης του. Ένας πραγματικός μάγος της έκφρασης, δεν ήταν τυχαία σπουδαίος στα ακροατήρια. Αργότερα, εντόπισα και πήρα ένα από τα βιβλία, που έχει γράψει, με τίτλο «How to Argue and Win Every Time» (St.Martin’s Press, 1995). Σε αυτό αναλύει με πρακτικό τρόπο την τέχνη της επιχειρηματολογίας όχι μόνο στα Δικαστήρια αλλά και σε άλλους χώρους, όπως η οικογένεια, οι σχέσεις, το επαγγελματικό περιβάλλον. Είναι αλήθεια, πως η τέχνη του να μιλάς και να πείθεις τον άλλο είναι ιδιαίτερα παραμελημένη και δεν διδάσκεται κάπου. Φυσικά συνάπτεται άμεσα με την παιδεία και τη συγκρότηση του ατόμου. Καθαρή σκέψη, ικανότητα να ακούς τον άλλο, στέρεη και επαγωγική διατύπωση του λόγου, σωστή χρήση του συναισθήματος, όλα αυτά είναι στοιχεία, που απαιτούνται για μια πειστική επιχειρηματολογία. Ειδικά στην Ελλάδα, αφθονεί ακριβώς το αντίθετο σχήμα: προπέτεια, ασυναρτησία και αδυναμία ακρόασης του συνομιλητή, επιχειρήματα αυθαίρετα και αστήρικτα και αλόγιστη χρήση του θυμικού, το οποίο προέχει της ψύχραιμης και συνετής αποτίμησης. Αντί πολλών, αρκεί να παρακολουθήσει κανείς (αν αντέξει) μια συνεδρίαση της Βουλής μας για ένα καλό δείγμα γραφής. Κι όμως έχουμε πολύ ανάγκη τη σωστή επιχειρηματολογία στη ζωή μας, όχι σαν μέσο επιβολής αλλά σαν όχημα σεβασμού και συνεννόησης.

Στο βιβλίο του ο Τζέρι Σπενς εκτός από πάμπολλες πρακτικές εφαρμογές της τέχνης της επιχειρηματολογίας, καταγράφει συνοπτικά και τους εξής δέκα «Νόμους της Επιχειρηματολογίας», που είναι:

1. Ο καθένας μπορεί να επιχειρηματολογήσει πειστικά. Δεν υπάρχουν αποκλεισμοί, προερχόμενοι από τη μόρφωση, την καταγωγή κ.λ.π. Αρκεί κάθε άνθρωπος να πιστέψει ότι μπορεί και να επικεντρώσει σε αυτό.
2. Το επιχείρημα είναι πειστικό όταν με αυτό παίρνουμε αυτό που θέλουμε, αλλά και όταν βοηθάμε την «άλλη πλευρά» να νομίζει πως πήρε αυτό που ήθελε. Αυτό απαιτεί, νομίζω, πολλή τέχνη και αρκετή ικανότητα στην παραπλάνηση του «άλλου».
3. Οι λέξεις είναι ένα πανίσχυρο όπλο και μπορούν να χρησιμοποιηθούν στη μάχη της επιχειρηματολογίας αποτελεσματικά. Πράγματι, σε μια συζήτηση με  ανταλλαγή επιχειρημάτων, η επιλογή των κατάλληλων λέξεων παίζει σημαντικό ρόλο στην έκβασή της. Οι λέξεις προσδιορίζουν με λεπτές αποχρώσεις τα νοήματα, επιτίθενται, αμύνονται, πληγώνουν, συγκλίνουν, ξεγελούν, συμφιλιώνουν.
4. Πρέπει να ξέρουμε ότι όταν λέμε την αλήθεια υπάρχει αυτό που ο Τζέρι Σπενς αποκαλεί «βιολογικό πλεονέκτημα». Όταν υπερασπιζόμαστε την αλήθεια, είμαστε de facto ένα βήμα πιο μπροστά από το συνομιλητή μας.
5. Η επιθετική φρασεολογία δεν είναι επιχειρηματολογία. Ούτε τα συνθήματα, οι «προ-κατ» ιδεοληψίες και φυσικά οι ύβρεις, θα πρόσθετε κανείς.
6. Ο φόβος, που μπορεί να προκαλέσει η επιχειρηματολογία μας, είναι σύμμαχος. Η μετρημένη χρήση της «κινδυνολογίας» όταν βασίζεται στην πραγματικότητα και όχι σε έξαλλες θεωρίες συνωμοσίας βοηθά στο σκοπό μας να πείσουμε.
7. Μιλήστε με συναίσθημα και μην αποθαρρύνετε τον εαυτό σας να μιλήσει με πάθος. Το πάθος και η παλέτα των συναισθημάτων ενός καλού ομιλητή ή συνομιλητή προσθέτουν σημαντικά στην πειθώ του, αρκεί να μην εκτραπούν σε μελόδραμα ή παραλήρημα. Όπως λέει ο Τζέρι Σπενς «μιλήστε από τη ζώνη της καρδιάς».
8. Μη φοβάστε και μη θαμπώνεστε από το συνομιλητή σας ή τον αντίπαλό σας. Όσο λαμπρός ομιλητής και φημισμένος δικηγόρος και αν είναι μιλήστε με ψυχραιμία πείτε με τον τρόπο σας αυτά που θέλετε.
9. Μάθετε να ακούτε το συνομιλητή σας. Τα λεγόμενά του θα σας δώσουν τα επιχειρήματα να τον αντιμετωπίσετε. Τεράστια αλήθεια. Οι περισσότεροι άνθρωποι δυστυχώς δεν είναι καλοί ακροατές. Κακό του κεφαλιού τους.
10. Μάθετε να μιλάτε με το σώμα σας. Οι κινήσεις του σώματος είναι πολλές φορές πιο πειστικές από τις λέξεις. Πράγματι, η λεγόμενη «γλώσσα του σώματος» είναι μεγάλη υπόθεση, καθώς εκπέμπει μηνύματα, τα οποία επιδρούν σε μια ομιλία ή μια συζήτηση.

Το «How to Argue and Win Every Time», το έχω στο γραφείο και ρίχνω πότε πότε καμιά ματιά. Από το εξώφυλλο ο ανίκητος δικηγόρος/καουμπόι με το πέτσινο σακάκι μου θυμίζει ότι η ανάγκη για σωστή συζήτηση και επιχειρηματολογία είναι διαρκής και όχι μόνο στη δικηγορία…Σε ηλικία 92 ετών σήμερα, ακμαιότατος, ασχολείται με το ίδρυμα, που έστησε στο Γουαϊόμινγκ (Trial Lawyers College) και στεγάζεται σε ένα ανακαινισμένο…αχυρώνα. Εκεί παρέχονται εκπαιδευτικά σεμινάρια σε δικηγόρους, οι οποίοι ασχολούνται με ποινικές υποθέσεις και αφορούν πολίτες, που καταπιέζονται από το οικονομικό και πολιτικό κατεστημένο και ιδίως ανθρώπους «φτωχούς, τραυματισμένους, ξεχασμένους, άφωνους, ανυπεράσπιστους και καταδικασμένους», όπως λέει ο ίδιος.