Υπάρχει το γνωστό λεγόμενο για πολλούς παλαιούς κατοίκους της Πλάκας στην Αθήνα, οι οποίοι δεν έχουν ανέβει ποτέ στην Ακρόπολη, που βρίσκεται ακριβώς από πάνω τους. Εκτιμώ ότι κάτι παρόμοιο συμβαίνει (τηρουμένων των αναλογιών) και με τους κατοίκους της πόλης μας και το περιαστικό δάσος των Ιωαννίνων, που στεφανώνει τους λόφους της δυτικής πλευράς της. Έχω την αίσθηση πως σε ποσοστό ανάλογο με τον πληθυσμό της πόλης είναι ελάχιστοι αυτοί που έχουν περάσει από το θαυμάσιο χώρο του δάσους έστω και μια φορά και ακόμη λιγότεροι αυτοί που τον επισκέπτονται τακτικά. Ίσως να φταίει το γεγονός ότι για να ανέβεις έως εκεί είναι πιο απαιτητικό από το να πας μια βόλτα στην παραλίμνια περιοχή, στο Άλσος Πυρσινέλλα ή σε άλλους δημόσιους χώρους αναψυχής περισσότερο πολυσύχναστους και κεντρικούς, με καφετέριες και τα σχετικά. Έτσι, το περιαστικό δάσος μένει για τους πιο φυσιολάτρες, τους αθλούμενους, τους περιπατητές και τους λίγους, που αρέσκονται στην ξεχασμένη πλέον στην Ελλάδα συνήθεια του πικ νικ.
Το δάσος αυτό το έχω ζήσει όσο λίγες τοποθεσίες στη ζωή μου, για την ακρίβεια μεγάλωσα στις παρυφές του, καθώς το σπίτι μου ήταν για 22 χρόνια κάτω από αυτό στο ύψος της οδού Μεγ.Αλεξάνδρου και με τις παρέες μας παίζαμε εκεί μέσα. Ακόμα και σήμερα είναι ένας τόπος που συχνά επισκέπτομαι για άθληση. Υπήρχε εποχή που εκεί πηγαίναμε εκδρομή με το Δημοτικό Σχολείο (πράγμα εντελώς αδιανόητο σήμερα με την υστερική τάση για υπερπροστασία των παιδιών και τη συνακόλουθη αποκοπή τους από τη φύση…). Ακόμη, οι παλαιότεροι θα θυμούνται πως στο χώρο πάνω από το υπαίθριο θέατρο της Ε.Η.Μ. λειτουργούσε ζωολογικός κήπος με ζώα της ελληνικής πανίδας (λύκους, αλεπούδες, αρκούδες, κ.α.). Ο χώρος της Ε.Η.Μ. είναι ακόμη και σήμερα για τους περισσότερους το «σύνορο», πέρα από το οποίο δύσκολα θα προχωρήσουν και για μια βόλτα στο δάσος. Αν δεν έχετε επισκεφθεί ποτέ αυτό το κομμάτι παραδεισένιας φύσης, που βρίσκεται τόσο κοντά μας, σας έχω μια μικρή γνωριμία με το χώρο, με φωτογραφική τεκμηρίωση φυσικά.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1920 άρχισε να υλοποιείται ένα εκτεταμένο πρόγραμμα αναδασώσεων σε όλη την Ελλάδα για τη δημιουργία περιαστικών αισθητικών δασών από τη Δασική Υπηρεσία και τις κατά τόπους Φιλοδασικές Ενώσεις. Ανοίγω παρένθεση για να επισημάνω την απουσία μιας τέτοιας Ένωσης στα Γιάννινα (διορθώστε με αν κάνω λάθος). Πέρυσι στη Χίο είχα δει έκπληκτος τη φοβερή εθελοντική προσπάθεια, που κάνει η τοπική Φιλοδασική Ένωση, η οποία έχει αναδασώσει εκτεταμένα, περιφραγμένα γεωτεμάχια σε όλο το νησί και μάλιστα με τη χορηγία διαφόρων οικογενειών στη μνήμη τεθνεώτων προσώπων, των οποίων το όνομα δίδεται στην αναδασωθείσα έκταση. «Τροφή για σκέψη» που λέμε… Τότε λοιπόν, δημιουργήθηκαν διάφορα περιαστικά δάση σε πόλεις όπως η Άρτα, η Καβάλα, τα Τρίκαλα, το Αγρίνιο, η Ηγουμενίτσα κ.λ.π. , τα οποία βλέπουμε και σήμερα. Η συμβολή των δασών αυτών είναι μεγάλη στην αναβάθμιση του τοπίου και της ποιότητας ζωής αλλά και (κυρίως) στην αποτροπή των πλημμυρικών φαινομένων. Στο δικό μας περιστικό δάσος η αναδάσωση ξεκίνησε το 1928 και τελείωσε το 1936. Αυτό σημαίνει ότι τα δένδρα του έχουν ηλικία 80-90 ετών. Έργα της ίδιας εποχής είναι τα δασύλλια απέναντι στο Μιτσικέλι και στο Νησί της λίμνης Παμβώτιδας.
Το περιαστικό δάσος των Ιωαννίνων χωρίζεται από τους οδικούς άξονες σε τέσσερα τμήματα. Το πρώτο βρίσκεται πάνω από τον Ι.Ν. της Περιβλέπτου. Το δεύτερο από την πλατεία Ομήρου μέχρι τις εγκαστάσεις της Ε.Η.Μ. Το τρίτο, που είναι το μεγαλύτερο και αποτελεί το κύριο σώμα του δάσους φθάνει μέχρι το Νοσοκομείο Χατζηκώστα. Το τέταρτο είναι ένα μικρό κομμάτι που περιβάλλει το Νοσοκομείο Χατζηκώστα, που αρχικά είχε κτιστεί εκεί ως Σανατόριο (νοσηλευτήριο για τους φυματικούς, που χρειαζόντουσαν καθαρό αέρα). Το έδαφος του δάσους έχει μέση κλίση 60-65%, είναι βραχώδες ασβεστολιθικό και γενικά αβαθές, πράγμα που δημιουργεί κάποια προβλήματα, όπως θα δούμε στη συνέχεια. Ας κάνουμε όμως τη φωτογραφική βόλτα, που σας υποσχέθηκα.
Πάνω από το θέατρο της Ε.Η.Μ. έχει διαμορφωθεί ένας χώρος στάθμευσης, που αποτελεί και το σημείο εκκίνησης και τερματισμού για τους δρομείς. Στο σημείο αυτό υπάρχουν επίσης και όργανα γυμναστικής.
Μέσα στις διαδρομές υπάρχουν πινακίδες με τις αποστάσεις. Τα 9 χιλιόμετρα είναι η μεγαλύτερη μετρημένη διαδρομή. Ακόμη, πρόσφατα το Δασαρχείο τοποθέτησε στην εκκίνηση προειδοποιητικές πινακίδες για αποφυγή της επίσκεψης του χώρου όταν οι καιρικές συνθήκες είναι δυσμενείς. Αφορμή υπήρξε, δυστυχώς, ο τραυματισμός μιας αθλήτριας πέρυσι το χειμώνα από πτώση δένδρου.
Ξεκινώντας τη διαδρομή από την εκκίνηση έπειτα από περίπου 200 μέτρα έχει κανείς μια ανεμπόδιστη πανοραμική θέα της πόλης και της λίμνης.
Στη συνέχεια, αφού περάσουμε και τα τελευταία σπίτια, που βρίσκονται στο ύψος των «Σαράντα Σκαλιών», υπάρχουν δύο επιλογές. Η πρώτη είναι να συνεχίσει κανείς στο φαρδύ κεντρικό δρόμο του δάσους, που έπειτα από μια διαδρομή σχεδόν 3,5 χιλιομέτρων οδηγεί στην κορυφή του λόφου, εκεί που βρίσκεται το φυλάκιο του Δασαρχείου. Η δεύτερη επιλογή είναι να κατέβει κανείς κάτω δεξιά και να συναντήσει το παράλληλο μονοπάτι, που βρίσκεται χαμηλότερα, προς την πλευρά της πόλης. Ας πάμε από εκεί. Η διαδρομή είναι απίστευτη, όλες τις εποχές και ιδίως την άνοιξη. Μαγικά σκηνικά εκτυλίσσονται καθώς προχωράμε, με απόλυτα σκιερές αψίδες δένδρων, που θυμίζουν τα τοπία του » ‘Αρχοντα των Δακτυλιδιών».
Το δάσος αποτελείται από πεύκα, που είναι το κυρίαρχο είδος, λίγα κυπαρίσσια και διάφορα άλλα πλατύφυλλα, όπως ακακίες, δάφνες, κουτσουπιές, βελανιδιές, άγριες καρυδιές και συκιές. Παντού είναι διάχυτη η παρουσία του έρποντος και αναρριχητικού κισσού, που έχει καλύψει μεγάλες επιφάνειες του εδάφους και πολλούς από τους θεόρατους κορμούς των πεύκων. Έπειτα από περίπου 2,5 απολαυστικά χιλιόμετρα το μονοπάτι τελειώνει στο ύψος του Νοσοκομείου Χατζηκώστα.
Εκεί θα συναντήσει κανείς το φοβερό και τρομερό «Γολγοθά», μια διαδρομή γνωστή στους δρομείς για την προπονητική δυσκολία της. Πρόκειται για ενάμιση χιλιόμετρο ανηφόρας (που μπορείς να το κάνεις και πάνω από 2 χιλ. αν θες), που ξεκινά από το δρόμο μπροστά από το Νοσοκομείο και καταλήγει στην κορυφή του λόφου. Φυσικά ο «Γολγοθάς» μπορεί να γίνει και περιπατητικά και είναι γεμάτος θαυμάσια σημεία.
Στο τέλος της ανηφόρας βρίσκουμε ξανά το φαρδύ κεντρικό δρόμο του δάσους που συνεχίζει για την κορυφή. Στο σημείο αυτό ο δρόμος κάνει μια φουρκέτα, στην οποία υπάρχει μια πέτρινη βρύση, που ευτυχώς λειτουργεί για να ξεδιψάμε, έστω και βανδαλισμένη από κάποιους φίλους του ΠΑΣ, που βρήκαν εκεί να εκφράσουν τα οπαδικά τους αισθήματα. Εκεί επίσης βρίσκεται η μεγαλύτερη συστάδα από γιγαντιαίες δάφνες, καθώς επίσης λίγο πιο ψηλά και όργανα γυμναστικής μαζί με ένα πίνακα για ασκήσεις, το μόνο που επέζησε από τις κατά καιρούς επιδρομές βαρβάρων… Ακόμη από εκεί μπορεί να εξέλθει κανείς από το δάσος με ασφαλτόδρομο και να κατηφορίσει προς το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία και τα Καρδαμίτσια.
Συνεχίζοντας, φθάνουμε σε ένα πλάτωμα όπου είναι εγκατεστημένος ένας φάρος της Πολιτικής Αεροπορίας, από αυτούς με το κόκκινο φως, που υπάρχουν ολόγυρα στο Λεκανοπέδιο για να οριοθετούν τα υψώματα για τα αεροπλάνα, που προσεγγίζουν στο αεροδρόμιο των Ιωαννίνων.
Ακριβώς κάτω από το φάρο βρίσκεται ένα από τα πετρόκτιστα πολυβολεία, που υπήρχαν περιμετρικά σε διάφορα σημεία της πόλης. Θα ήταν ενδιαφέρον να μάθουμε από πότε χρονολογούνται και πόσα βρίσκoνται ακόμη στην περιοχή. Στο δάσος πάντως έχω εντοπίσει δύο από αυτά, εκτιμώ όμως ότι υπάρχουν περισσότερα.
Φθάνοντας στην κορυφή υπάρχει μια παιδική χαρά περιφραγμένη σε καλή κατάσταση και σε πολύ ωραίο σημείο. Ολόγυρα υπάρχουν τραπέζια για πικ νικ, τα οποία είναι σε μάλλον κακή κατάσταση και πρέπει να αντικατασταθούν.
Στην κορυφή του λόφου, σε υψόμετρο 620 μέτρων βρίσκεται το παλαιό πέτρινο φυλάκιο του Δασαρχείου. Δίπλα του έχει εγκατασταθεί μια από τις υπόγειες πυροσβεστικές δεξαμενές χωρητικότητας 500 κ.μ. νερού, ενώ από την άνοιξη μέχρι το φθινόπωρο υπάρχει παρουσία πυροσβεστικού οχήματος στο σημείο εκείνο. Ένα εκτεταμένο πυροσβεστικό δίκτυο έχει εγκατασταθεί τα τελευταία χρόνια με έξη συνολικά υπόγειες δεξαμενές και σωληνώσεις, πολλούς κρουνούς και σήμανση για τη θέση τους. Ακόμη υπάρχουν αλεξικέραυνα στα ψηλά σημεία για την αποτροπή έναρξης φωτιάς από κεραυνό. Την αποτελεσματικότητά τους διαπίστωσα πριν από μερικά χρόνια όταν ευρισκόμενος στο τερματισμό της διαδρομής πάνω από την Ε.Η.Μ. ένα καλοκαιρινό μεσημέρι με καταιγίδα ενόψει, άκουσα πάνω από το κεφάλι μου ένα σφύριγμα και είδα ένα κεραυνό να σκάει πάνω στο αλεξικέραυνο, που βρίσκεται πάνω από την Πλατεία Ομήρου. Just scary …..!!!
Μιλώντας για την προστασία του περιαστικού δάσους των Ιωαννίνων από τις πυρκαγιές θεωρώ, χωρίς να είμαι φυσικά ειδικός, ότι έχει γίνει μια σοβαρή προσπάθεια σε θέματα υποδομών, με όσα προαναφέρθηκαν. Όμως είναι να τρελαίνεσαι όταν βλέπεις μέσα στις πευκοβελόνες αποτσίγαρα… Απορώ πόση ανευθυνότητα και χαμηλό IQ πρέπει να έχει κάποιος για να σβήσει το τσιγάρο του σε τέτοιο έδαφος ; Να πάρει η ευχή δε γίνεται να σβήσεις το ρημάδι το τσιγάρο σου κάπου αλλού ;
Στον αντίποδα, ευχάριστη έκπληξη είναι η σε γενικές γραμμές καλή κατάσταση του δάσους σε σχέση με τα απορρίματα. Που και που θα δει κανείς κάποια μεμονωμένα σκουπίδια. Υπάρχουν σε αρκετά σημεία καλάθια απορριμάτων, τα οποία αδειάζονται, όχι με ιδιαίτερη συχνότητα είναι η αλήθεια. Ελπίζω η όχι τέλεια αλλά καλή κατάσταση στο θέμα αυτό να βελτιωθεί με τη συνδρομή όλων των επισκεπτών του χώρου και των αρμοδίων αρχών. Οι υποδομές αναψυχής παγκάκια, τραπέζια κ.λ.π., που τοποθετήθηκαν από το Δασαρχείο πριν από χρόνια, έχουν φάει τα ψωμιά τους και χρήζουν αντικατάστασης.
Εκτός από την παιδική χαρά, που είπαμε προηγουμένως ότι είναι σε αρκετά καλή κατάσταση, υπάρχουν δύο ακόμη περιμετρικά του δάσους -μία στην ανηφόρα της Αγίας Τριάδας και η άλλη στην οδό καπετάν Λεπενιώτη, μετά την Περίβλεπτο προς τη Δροσιά, που έχουν πνιγεί στα χόρτα και είναι αδύνατο να χρησιμοποιηθούν. Ερώτημα αποτελεί αν ανήκουν στην αρμοδιότητα του Δήμου ή του Δασαρχείου…
Το δάσος είναι ιδιαίτερα πυκνά φυτεμένο και το έδαφός του αβαθές. Τα πεύκα έχουν ψηλώσει πολύ και το φύλλωμά τους έχει περιοριστεί στην κορυφή τους. Όλα αυτά σημαίνουν πως αρκετά πεύκα πέφτουν λόγω ανεπαρκούς βάθους των ριζών τους, ιδιαίτερα όταν φυσούν δυνατοί άνεμοι το χειμώνα. Θέλει ιδιαίτερη προσοχή και καλύτερα να αποφεύγεται η επίσκεψη με τέτοιες συνθήκες.
Η αραίωση των δένδρων είναι κάτι το οποίο επιμελείται αρκετά συχνά το Δασαρχείο, ενώ κρίσιμο ζήτημα για την επιβίωση του οικοσυστήματος του δάσους είναι η ενίσχυσή του και με άλλα είδη πέραν των κυρίαρχων πεύκων. Είναι ελπιδοφόρο το γεγονός ότι ήδη έχουν κάνει την εμφάνισή τους αυτοφυή δενδράκια κουμαριάς, βελανιδιάς κ.α. είδη πλατυφύλλων, τα οποία δε μπόρεσα να αναγνωρίσω.
Τα τελευταία χρόνια, έχουν αναπτυχθεί μέσα στο δάσος αυτοσχέδιες διαδρομές για ποδήλατο ΒΜΧ. Αρκετοί ατρόμητοι πιτσιρικάδες, που ασχολούνται με το ακροβατικό αυτό άθλημα, έχουν δημιουργήσει διάφορες λωρίδες για προπόνηση, οι οποίες προξενούν ίλιγγο με το να τις δεις και μόνο, όχι και να τις κατέβεις με ποδήλατο. Αυτονοήτως, πρέπει να προσέχουν πολύ, ακόμη περισσότερο, που όπως τους έχω δει, δε φορούν τίποτε για την προστασία τους (κράνος, καλύπτρες γονάτων και αγκώνων).
Ανάλογη προσοχή βεβαίως πρέπει να δείχνουμε και οι δρομείς, κυρίως στα στενά μονοπάτια, ιδιαίτερα στο πιο χαμηλό, που είναι ιδιαίτερα δύσβατα με πέτρες και ρίζες που εξέχουν. Από προσωπική εμπειρία μεταφέρω τις αρκετές «σαβούρες», που έχω φάει κατά καιρούς… Πάντως οι διαδρομές του δάσους μας αποτελούν εξαίρετη προπόνηση για ορεινούς αγώνες τρεξίματος, πράγμα που το ξέρουν και εκτιμούν οι δρομείς της πόλης.
Η πανίδα του περιαστικού δάσους περιλαμβάνει πτηνά της περιοχής όπως κίσσες και δεκαοχτούρες αλλά και σκιουράκια, τα οποία εμφανίστηκαν τα τελευταία 15 χρόνια. Ένα από αυτά μάλιστα κάποτε μου είχε βουτήξει το κλειδί του αυτοκινήτου, που το είχα ακουμπήσει στο καπό, νομίζοντας ότι είναι φαγώσιμο και ευτυχώς το άφησε λίγο πιο κάτω, όταν διαπίστωσε ότι δεν τρωγόταν…. Είναι πολλά χρόνια τώρα, που είχα συναντήσει και μια νυφίτσα, χωρίς έκτοτε να ξαναδώ τέτοιο ζώο. Την άνοιξη και το καλοκαίρι επίσης κάνουν την εμφάνισή τους οι εντυπωσιακές πεταλούδες της ποικιλίας Papilio machaon, που κινούνται κυρίως στα ψηλότερα τμήματα του λόφου.
Να σας παρουσιάσω ακόμη το αγαπημένο μου δένδρο, ένα πεύκο με διχαλωτό κορμό, που το είχαμε βαφτίσει όταν είμαστε μικροί με το όνομα «Ο Θρόνος του Φαραώ». Έπειτα από τόσα χρόνια στέκει ακόμη εκεί πάνω στον κεντρικό δρόμο και θα το συναντήσετε στα δεξιά της διαδρομής.
Εκτός από την ενδεικτική διαδρομή που περιέγραψα, υπάρχουν πολλές ακόμη μέσα στο δάσος, που μπορεί ο επισκέπτης να εξερευνήσει και να συνδυάσει μόνος του σε όλα τα τμήματα του δασικού ιστού πάνω από την πόλη. Η σήμανση των μονοπατιών είναι μια καλή ιδέα, που θα βοηθούσε στην επισκεψιμότητα του υπέροχου αυτού τοπίου. Το περιαστικό δάσος των Ιωαννίνων ως δημόσιος χώρος είναι εκεί δίπλα μας και μας περιμένει, σιωπηλό και πανέμορφο. Αν δεν το έχετε επισκεφθεί ποτέ, κάντε μια βόλτα και δεν θα χάσετε. Από εμάς ζητά μόνο την προσοχή και το σεβασμό μας. Τα όσα μας δίνει σε ανταπόδοση είναι πολύ περισσότερα και ανεκτίμητα.
christospanos 