Να χαίρεσαι τ’όνομά σου !

Η ονομαστική γιορτή είναι ένα ιδιαίτερο ελληνικό έθιμο, άμεσα συνυφασμένο με τον κύκλο-εορτολόγιο της ορθόδοξης πίστης. Οι πάντες πιστεύοντες και μη στην Ελλάδα έχουν στην πλειοψηφία τους ονομαστική γιορτή και ασμένως δέχονται ευχές γι’αυτή ανεξάρτητα από το βαθμό της δικής τους θρησκευτικής πίστης. Στις υπόλοιπες ορθόδοξες χώρες (Βαλκανικές, Ρωσία κ.λ.π.) εξ όσων γνωρίζω έχουν μια ονομαστική γιορτή για το επώνυμο της οικογένειας και όχι για το βαπτιστικό όνομα κάθε ατόμου. Εμείς εδώ πάλι το έχουμε … δίπορτο καθώς γιορτάζουμε εξίσου βαρυσήμαντα και τα γενέθλια, τα οποία είναι η κυρίαρχη ατομική γιορτή παγκοσμίως. Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε μνήμες παιδικών χρόνων από ονομαστικές γιορτές στα σπίτια μας. Η μεγαλύτερη και πιο επίσημη ήταν αυτή του πατέρα. Φίλοι, συγγενείς και γείτονες περνούσαν για «επίσκεψη» προκειμένου να ευχηθούν και να πάρουν το κέρασμά τους  συνήθως ένα ποτό (το βερμούτ ήταν παλιά για τις κυρίες καθιερωμένο, για τους άνδρες κάτι πιο «σκληρό» αλκοολούχο) και μαζί σοκολατάκι και γλυκό. Με την πάροδο του χρόνου εμφανίστηκε όλο και περισσότερο φαγητό στο κέρασμα με αποτέλεσμα η επίσκεψη εν πολλοίς να καταλήγει σε δείπνο-μπουφέ. Οι επισκέπτες έφερναν για τον εορτάζοντα κάποιο δώρο, συνήθως ποτό ή σοκολατάκια. Όλη η περίσταση είχε ένα χαρακτήρα γνήσιας κοινωνικότητας. Με την κυκλική επανάληψη του γεγονότος κάθε χρόνο σε επίπεδο γειτονιάς, οικογένειας, παρέας κ.λ.π.οι δεσμοί συσφίγγονται και υπάρχει μια σταθερή αφορμή συνεύρεσης. Στις μεγάλες γιορτές, οπότε γιορτάζει πολύς κόσμος οι επισκέψεις μπορεί να ήταν και 5-6 μέσα σ’ένα απόγευμα σε διάφορους εορτάζοντες. Το τηλέφωνο, όταν γενικεύτηκε η χρήση του έδωσε ένα καλό άλλοθι να διατυπώνονται οι ευχές από μακριά και να περιοριστούν οι επισκέψεις. Τέλος, ήρθε το ίντερνετ και όλα λέγονται με like, φατσούλες, αυτοκόλλητα και συντομογραφίες στο Facebook και το Instagram.

Οι περισσότεροι έχουμε όνομα που να «γιορτάζει». Υπάρχουν και αρκετοί, που φέρουν όμως ονόματα, που στερούνται αγίου ή γεγονότος, από τα περιλαμβανόμενα στο εορτολόγιο. Μερικές φορές στις περιπτώσεις αυτές, ιδίως παλαιότερα, κατά τη βάπτιση και ονοματοδοσία δινόταν και ένα δεύτερο όνομα «εφεδρικό» για να έχει το παιδί ονομαστική γιορτή. Ακόμη, την εποχή των γονέων μας η απόδοση και δεύτερου ονόματος κατά τη βάπτιση ήταν κανόνας και για άγνωστο λόγο δίδονταν δύο ονόματα, που έχουν και τα δύο ονομαστική γιορτή. Τη μητέρα μου για παράδειγμα τη βάπτισαν Ελισάβετ, έχει όμως και το εφεδρικό «Δήμητρα». Σημειωτέον ότι αυτά τα δεύτερα ονόματα ήταν ανεπίσημα και δεν φαίνονταν πουθενά σε επίσημα ληξιαρχικά έγγραφα. Είναι φυσικά διαφορετικό και μεταγενέστερο το φαινόμενο των και επίσημα διπλών ονομάτων, όπως π.χ. Άννα-Μαρία, Ελένη-Χριστίνα, στα οποία υπάρχει έστω μια οπτικοακουστική αισθητική. Επ’εσχάτων όμως, στα ύστερα μετανεωτερικά χρόνια που ζούμε, έχουν εμφανιστεί νέα σύνθετα ονόματα-ιδιοκτατασκευές, όπως Μαριακαίτη, Μαρισόφη, Ελενίκη, Γιωργιάννα,  Μαριδώρα, Ελεάννα, Μαριλίλη, Ανναρέα, Γιωργανδρέας, Σπυραβάγγελος, Μαριβέρα. Όλα αυτά φυσικά εξαιτίας της «ανάγκης» (;) να στριμωχτούν τα ονόματα παππούδων και γιαγιάδων στο βαπτιστικό της εγγονής ή του εγγονού τους για να είναι όλοι ευχαριστημένοι (εκτός ίσως από το παιδάκι, που για όλη του τη ζωή θα υπόκειται σε bullying λόγω του περίεργου ονόματός του…)  Ακόμη, συχνά απαντώνται ονόματα λουλουδιών (Μαργαρίτα, Βιολέτα κ.λ.π.), αρχαιοπρεπή ονόματα (Περικλής, Αριστομένης, Δημοσθένης, Ιππολύτη, κ.ο.κ.) ή ονόματα του καθολικού εορτολογίου (Ερνέστος, Ρομπέρτα, κ.λ.π.). Στις περιπτώσεις αυτές, οι φέροντες τα ονόματα αρκούνται στα γενέθλιά τους. Παραταύτα, η Εκκλησία της Ελλάδος πριν από 20 χρόνια εισήγαγε νέα ονομαστική εορτή την πρώτη ημέρα του Ινδικτιώνος (εκκλησιαστικού έτους – 1η Σεπτεμβρίου) και ορίστηκε τότε να εορτάζουν μερικές δεκάδες γυναικεία ονόματα, που δεν είχαν άλλη γιορτή. Οι περισσότερες γιορτές είναι σταθερές, υπάρχουν όμως και αυτές που είναι κινητές, λόγω του Πάσχα, με κυριότερη αυτή του Αγίου Γεωργίου.

Άλυτο μυστήριο αποτελεί το μέγα ζήτημα των θεομητορικών εορτών. Με άλλα λόγια πότε γιορτάζουν βρε παιδιά επιτέλους οι Μαρίες,οι Μάριοι, οι Παναγιώτηδες και οι Δέσποινες ; Ως πότε θα τρώμε παραπομπή για τα Εισόδια της Θεοτόκου, το Δεκαπεντάυγουστο ή  (όπως το λέμε στα Τζουμέρκα) το «Οχτώημερο» (8 Σεπτεμβρίου- Η Γέννηση της Παναγίας); Δε θα ήταν άσχημο να βγει κάποτε μια εφαρμογή στο διαδίκτυο για να ξέρουμε… Εξάλλου το διαδίκτυο είναι ήδη κατάμεστο από ιστοσελίδες με εορτολόγια για κάθε πιθανό και απίθανο όνομα.

Χθες είχαμε τη γιορτή του Αγίου Δημητρίου και από εδώ και μετά ξεκινάει μια ξέφρενη σειρά διαδοχικών ονομαστικών εορτών που θα κρατήσει όλο το Νοέμβριο, θα κορυφωθεί το Δεκέμβριο με τις γιορτές γύρω από τα Χριστούγεννα και θα πάει μέχρι τα μέσα Ιανουαρίου. Αλλά και όλη η χρονιά είναι γεμάτη με ονομαστικές γιορτές-αφορμές να επικοινωνούμε μεταξύ μας και να λέμε στους αγαπημένους μας, συγγενείς και φίλους  την ακατανόητη, ελαφρώς σουρεαλιστική, πλην όμως παραδοσιακή ευχή: » Να χαίρεσαι τ’ όνομά σου !!!»

Η λάμψη της μελαγχολίας: «The Hurting»

Ο δίσκος «The Hurting» των Tears for Fears, μου κρατούσε συντροφιά σε μια δύσκολη φάση της φοιτητικής μου εποχής. Ήταν Μάιος στην Αθήνα και η πόλη ήταν στην πιο γλυκιά εποχή της. Εγώ όμως είχα πολλά να σκεφτώ: πολύ διάβασμα για το πτυχίο, ένα συγγενικό μου πρόσωπο στο νοσοκομείο, το οποίο φρόντιζα και μια σχέση, που έπνεε τα λοίσθια… Έτσι ήταν κατάλληλη η στιγμή που έπεσε στα χέρια μου αυτός ο δίσκος. Βλέπετε, ήταν η εποχή, που σε ένα δίσκο μουσικής βρίσκαμε έκφραση και παρηγοριά για όσα μας απασχολούσαν. Το συγκρότημα τότε άγνωστο. Δύο πιτσιρικάδες, ο Κέρτ Σμίθ και ο Ρόλαντ Όρζαμπαλ από το Μπαθ της Αγγλίας, ξεκινούσαν με αυτό το δίσκο τη μεγάλη τους πορεία στην επιτυχία και τα εκατομμύρια πωλήσεων. Τα τραγούδια εκείνη την εποχή, όπου όλοι είχαμε στραφεί στα μονοπάτια του new wave και του πανκ, ηχούσαν σχεδόν παράταιρα: πολλά συνθεσάιζερ, ντραμς που παρέπεμπαν στο «απεταξάμην» εκείνη την εποχή κλασσικό ροκ, ακόμη και (άκουσον άκουσον!!! ) σαξόφωνο και μελοδραματικά φωνητικά, αλλά αυτά εντάξει, τα είχαμε συνηθίσει από το σκοτεινό κλίμα της μουσικής. Βλέπετε οι Cure και οι Bauhaus είχαν κάνει πολύ καλή δουλειά…

Κόλλησα άσχημα με αυτό το δίσκο και τόσα χρόνια αργότερα κάθομαι και τον ακούω (συνήθως στο αυτοκίνητο με τέρμα ένταση) λες και είναι η πρώτη φορά. Κανένα τραγούδι δεν έχει χαρούμενο θέμα. Όλα περιστρέφονται γύρω από τα τραύματα που κουβαλάμε από την παιδική μας ηλικία αλλά και όσα μας σημαδεύουν αργότερα. Οι στίχοι του Ρόλαντ Όρζαμπαλ αντανακλούν τα ταραγμένα παιδικά του χρόνια και παντού είναι διάχυτη η αίσθηση του πόνου, του συναισθηματικού στρες και της μελαγχολίας στο τέλος. Όμως όλα αυτά με μια τόσο λαμπερή όψη, μια εντυπωσιακή καλλιτεχνική αρτιότητα, που μένεις σαστισμένος στο άκουσμά της. Τραγούδια όπως το «Change», το  «Pale Shelter», το «Mad World» (πάντα διαχρονικός ο τίτλος) και το αγαπημένο μου «Memories Fade», που συμπυκνώνει όλη την αίσθηση του δίσκου: «Οι αναμνήσεις σβήνουν, αλλά τα τραύματα μένουν…», όπως λέει και το ρεφρέν αυτού του αριστουργηματικού τραγουδιού. Πόσο χάλια το διασκεύασε (μάλλον το κακοποίησε…) ο πολύς Kanye West. Δυστυχώς η δική του εκδοχή είναι σήμερα πολύ πιο γνωστή από το υπέροχο πρωτότυπο:

Οι Tears for Fears στη συνέχεια εκτοξεύτηκαν σε άλλους γαλαξίες επιτυχίας. Επάξια κατά τη γνώμη μου έγιναν ένα από τα πιο σπουδαία σύνολα της ηλεκτρο-ποπ τις επόμενες δύο δεκαετίες. Όμως την κορυφή του «Hurting» δεν την έπιασαν ποτέ. Εκείνο το δύσκολο Μάη στην Αθήνα κάπου ανάμεσα στα βιβλία, τα νοσοκομεία και τα αισθηματικά μου, οι δύο αυτοί τύποι με τα «emo» κουρέματα μου έδωσαν ένα σημείο αναφοράς και φυσικά μια γλυκόπικρη συνολική ανάμνηση να με συνοδεύει. Και φυσικά το εξώφυλλο… Όταν το είδα αμέσως σκέφτηκα τι υπέροχο θα ήταν κάποτε να αποκτήσω κι εγώ ένα τέτοιο χαριτωμένο πιτσιρίκι. Φαίνεται ότι κάποιος εκεί ψηλά με άκουσε τότε και μου έστειλε έπειτα από χρόνια όχι ένα αλλά δύο ακριβώς ίδια, όπως αυτό στο εξώφυλλο…

Εργασία και ψυχική υγεία: μια «αθέατη» σχέση.

Πρόσφατα, είχα την τιμή μιας εισήγησης σε εκδήλωση για την ψυχική υγεία στους χώρους εργασίας, που διοργάνωσε η Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Έρευνας και Παρέμβασης. Με έκπληξη ανακάλυψα μελετώντας το θέμα ότι πρόκειται για ένα ζήτημα που ελάχιστα έως καθόλου απασχολεί  την εργασιακή κοινότητα παρά την τεράστια σημασία του και τις ανυπολόγιστες προεκτάσεις του. Είναι εύκολο να πει κανείς σήμερα ότι η παμφάγος οικονομική κρίση της εποχής μας ευθύνεται για την επιβάρυνση των ανθρώπων σε σχέση με την εργασία τους ή την ανεργία τους. Μέσα στο γενικότερο πλαίσιο της εντατικοποίησης της εργασίας, που υφίσταται ούτως ή άλλως στο σύστημα της εν πολλοίς ανελέητης ελεύθερης οικονομίας της αγοράς, το πρόβλημα επιτείνεται από την οικονομική κρίση, με όσα αυτή συνεπάγεται για τον ευτελισμό της εργασιακής αξιοπρέπειας των ανθρώπων. Όμως το ζήτημα της ψυχικής υγείας στους χώρους εργασίας υπάρχει διαχρονικά ακόμη και σε κοινωνίες, χώρες και εποχές χωρίς οικονομική κρίση. Όπως είναι ευνόητο η κρίση αποτελεί ένα πολλαπλασιαστικό καταλύτη, που κάνει τα πράγματα τρισχειρότερα. Μιλώντας στην εκδήλωση της ΕΨΕΠ με ανθρώπους από το χώρο του εργατικού συνδικαλισμού, μου εκμυστηρεύτηκαν ότι ούτε και οι ίδιοι είχαν συλλάβει την ύπαρξη, τη φύση και την έκταση του προβλήματος, προσθέτοντας ότι μέχρι τώρα ασχολούνται αποκλειστικά με τις αποδοχές, τις ώρες εργασίας και τις απολύσεις των εργαζομένων, παραβλέποντας ότι οι ίδιοι άνθρωποι χρειάζονται και ψυχολογική υποστήριξη για όσα τους συμβαίνουν στη δουλειά τους ή όταν είναι άνεργοι. Ιδού λοιπόν πεδίον δόξης λαμπρόν για ουσιαστική προσφορά.

Διεθνώς το πρόβλημα είναι γνωστό και εκτιμάται ότι κάθε χρόνο η ψυχολογική επιβάρυνση των εργαζομένων και η εκτροπή της ψυχικής τους ισορροπίας δημιουργεί ζημιές και απώλειες δισεκατομμυρίων ευρώ στους ίδιους και τις επιχειρήσεις, στις οποίες εργάζονται. Ακόμη υπολογίζεται ότι σχεδόν το 1/3 του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού πάσχει ή επίκειται να εμφανίσει κάποιας μορφής ψυχική διαταραχή. Στις χώρες της Ασίας, εδώ και χρόνια έχουν παρατηρηθεί απίστευτες ακρότητες στους χώρους δουλειάς. Είναι πασίγνωστο το ιαπωνικό φαινόμενο «karoshi», δηλαδή να πεθαίνει κάποιος από την πολλή δουλειά (ενίοτε δουλεύοντας αυτοβούλως), αλλά και οι τρομερές συνθήκες εργασίας στα εργοστάσια της Κίνας, της Ινδίας και του Μπαγκλαντές.

Μια από τις πιο κοινές ψυχικές διαταραχές στους χώρους εργασίας είναι το «Burn-Out», κοινώς γνωστό ως «Κάψιμο». Μια από τις αρρώστειες της εποχής μας το Burn-Out πλήττει σχεδόν νομοτελειακά μεγάλο αριθμό εργαζομένων σε θέσεις υψηλής ευθύνης με εργασία υψηλών ταχυτήτων. Οι επαγγελματίες υγείας αλλά και οι εκπαιδευτικοί βρίσκονται στην πρώτη γραμμή. Μια από τις πιο επιβαρυμένες ομάδες είναι για παράδειγμα οι νοσηλευτές ψυχιατρικών κλινικών. Η αίσθηση ότι έχεις μπουχτίσει, ότι δεν τραβάς, ότι δε μπορείς να προσφέρεις αν και σου αρέσει η δουλειά σου είναι μερικά από τα συμπτώματα. Ακόμη, η κατάθλιψη πλήττει εκατομμύρια ανθρώπων με αφετηρία τις συνθήκες δουλειάς τους.

Η σχέση εργασίας και ψυχικής υγείας είναι «αθέατη» για δύο λόγους: ο πρώτος έχει να κάνει με την πρακτική αντιμετώπιση των προβλημάτων ψυχικής υγείας στους χώρους εργασίας. Όταν λέμε «υγεία και προστασία εργαζομένων» εννοούμε κατά κύριο λόγο τα ζητήματα που σχετίζονται με τη φυσική θωράκιση του οργανισμού των εργαζομένων από ατυχήματα, μολύνσεις, επιβαρύνσεις με βλαβερά στοιχεία κ.λ.π. Εξάλλου είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι η σχετική νομοθεσία (ελληνική και ευρωπαϊκή)  αναφέρεται αποκλειστικά σε αυτά, αφήνοντας εκτός ρύθμισης και αντιμετώπισης τα θέματα που έχουν να κάνουν με την ψυχοπνευματική κατάσταση των εργαζομένων. Ο δεύτερος λόγος είναι πως τα προβλήματα ψυχικής υγείας είναι αφ’εαυτών αθέατα, ιδιαίτερα, εάν ο πάσχων δεν τα εξωτερικεύει αλλά τα συμπιέζει εντός του για να μην εμφανιστούν ή εάν από μόνα τους υφέρπουν με μια μορφή χρονιότητας εργασιακού στρες ή άλλων μορφών διαταρακτικών της ψυχικής ισορροπίας.

Σε μια ιδανική κατάσταση, η εργασία θα έπρεπε να είναι πηγή ικανοποίησης και χαράς για τον εργαζόμενο άνθρωπο. Να κάνεις δηλαδή κάτι που σου αρέσει και να μπορείς να ζεις από αυτό με αξιοπρέπεια. Όμως, έχω την αίσθηση ότι όλο και λιγότεροι άνθρωποι αντλούν ικανοποίηση από την εργασία τους είτε αυτή είναι εξαρτημένη, είτε πρόκειται για αυτοαπασχόληση. Ο καθένας μας μπορεί να κάνει αυτή την ερώτηση στον εαυτό του και να δώσει ο ίδιος την ειλικρινή απάντηση. Αφετηρία για τη ρεαλιστική προσέγγιση του θέματος της ψυχικής υγείας στους χώρους εργασίας είναι εν πολλοίς η μείωση και απορρόφηση των κραδασμών από την απασχόληση, που δεν είναι πηγή ψυχικής ικανοποίησης αλλά μόνο αναγκαίου βιοπορισμού.

Στο χώρο της εξαρτημένης εργασίας, οι κίνδυνοι για την ψυχική υγεία των εργαζομένων είναι σημαντικοί. Σε πολλές περιπτώσεις, ιδιαίτερα εκεί όπου υπάρχει γραμμή συνεχούς παραγωγής σε βάρδιες, όπως στα εργοστάσια η εργασία είναι συνήθως μονότονα επαναλαμβανόμενη για ώρες, ενώ το περιβάλλον μπορεί να είναι από μόνο του καταθλιπτικό και ψυχολογικά πιεστικό. Όμως ο εργαζόμενος δεν είναι μόνο η εργασία του. Στη συνολική του ψυχοπνευματική συγκρότηση είναι πιθανό να συντρέχουν και άλλα επιβαρυντικά στοιχεία όπως προβλήματα σχέσεων στην οικογένεια, ψυχικές διαταραχές ανεκδήλωτες εισέτι, που πυροδοτούνται και εμφανίζονται στο περιβάλλον της εργασίας.

Προβλήματα που προκύπτουν από την ίδια την οργανωτική λειτουργία της επιχείρησης του εργοδότη, όπως τη δομή, το μέγεθος και τις ακολουθούμενες διαδικασίες. Μπορεί η εργοδοτική επιχείρηση να είναι δομημένη με τρόπο αχρείαστα περίπλοκο και δυσλειτουργικό, ενίοτε και γραφειοκρατικό άνευ ουσίας και άλλοτε άτακτο και ανοργάνωτο, έτσι ώστε να διαχέεται μια στρεσογόνα ατμόσφαιρα όχι μόνο στους εργαζομένους αλλά και στον εργοδότη. Αποτελέσματα μιας τέτοιας κατάστασης μπορεί να είναι ένα περιβάλλον εργασίας που διακρίνεται από κακή επικοινωνία, στερείται οργανωτικών στόχων και μηχανισμών υποστήριξης των εργαζομένων για την επίλυση των προβλημάτων της εργασίας τους και την εργασιακή τους ανέλιξη.

Ζητήματα επίσης μπορεί να δημιουργήσει ο εν γένει ρόλος του εργαζομένου στην επιχείρηση. Εάν ο ρόλος του, τα καθήκοντά του δεν είναι σαφή, είναι υπερφορτωμένα ή αντίθετα ανεπαρκή, εάν συγκρούονται με καθήκοντα άλλων συναδέλφων του ή εάν του ανατίθεται η ευθύνη για άλλους συναδέλφους του, την οποία αισθάνεται ως επιβάρυνση, τότε είναι δυνατό να προκύψει ένα σημαντικό φορτίο άγχους.

Είναι ευνόητο πως στις συνθήκες της οικονομικής κρίσης, η προοπτική μιας αξιοπρεπούς εργασιακής σταδιοδρομίας μοιάζει με δύσβατη διαδρομή στη ζούγκλα. Έτσι λοιπόν, είναι πολύ κοινά τα φαινόμενα της  χαμηλά αμειβόμενης σκληρής εργασίας, η ανασφάλιστη εργασία, η χαμηλή κοινωνική αξία της εργασίας, ο υποβιβασμός ή ακόμη και η προαγωγή πάνω από τις δυνατότητες του εργαζομένου, τα οποία δημιουργούν ένα σύνολο στασιμότητας και πνιγηρής αβεβαιότητας γύρω από τον εργασιακό βίο.

Συχνά οι διαπροσωπικές σχέσεις των εργαζομένων τόσο μεταξύ τους όσο και με την εργοδοσία μπορεί να είναι προβληματικές. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε κοινωνική και φυσική απομόνωση, διαπροσωπικές συγκρούσεις με συναδέλφους και προϊσταμένους. Κάθε άλλο παρά μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο της σεξουαλικής παρενόχλησης, ακόμη και το ενδεχόμενο της άσκησης βίας.

Στο επίπεδο του σχεδιασμού καθηκόντων και περιεχομένου της εργασίας είναι συχνά τα φαινόμενα της ελλιπούς χρήσεως των προσόντων του εργαζομένου. Άνθρωποι με αξιοσημείωτες σπουδές και τίτλους κάνουν εργασίες που αφήνουν τα προσόντα τους ανεκμετάλλευτα, δημιουργώντας τους εσωτερικά ένα αίσθημα ματαίωσης των προσδοκιών και των ονείρων τους. Επίσης, έλλειψη ποικιλίας στην εργασία, κατακερματισμένοι ή άσκοποι κύκλοι εργασίας και έλλειψη ευκαιριών για μάθηση και επιμόρφωση, που θα βοηθούσαν στην τόνωση του ενδιαφέροντος για το αντικείμενο.

Ο φόρτος και ο ρυθμός της εργασίας είναι κατεξοχήν παράγοντες ψυχικής εξουθένωσης των εργαζομένων με υψηλά επίπεδα πίεσης χρόνου. Εξάλλου το πρόγραμμα της εργασίας σε σχέση με την κατανομή του ελεύθερου χρόνου, που αποτελεί το ψυχικό οξυγόνο για κάθε εργαζόμενο μπορεί να αποβεί πρόβλημα. Πράγματι, η εργασία σε βάρδιες, τα μη ευέλικτα προγράμματα εργασίας, τα απρόβλεπτα ή ατάκτως αποσπασματικά ωράρια, οι πολλές ώρες εργασίας ή η εργασία σε απομονωμένο μοναχικό χώρο, με την επαναληπτικότητά τους σε βάθος  χρόνου δημιουργούν ένα σκηνικό αρνητικής ψυχολογίας.

Το ίδιο το περιβάλλον εργασίας έχει πρωταρχική σημασία για την ευχάριστη ή δυσάρεστη αίσθηση που αποκομίζει ο εργαζόμενος. Αλλά και η κατάσταση του εξοπλισμού και των εγκαταστάσεων είναι σημαντική καθώς συνδέεται με το αίσθημα σωματικής ασφάλειας του εργαζομένου. Έτσι όταν υφίστανται προβλήματα σχετικά με την αξιοπιστία, τη διαθεσιμότητα, την καταλληλότητα, τη συντήρηση και επισκευή του εξοπλισμού και των εγκαταστάσεων, τότε αυξάνονται ευθέως ανάλογα και τα αισθήματα φόβου και ανασφάλειας των εργαζομένων.

Τέλος, όπως προαναφέρθηκε, οι συνθήκες εργασίας επηρεάζονται σημαντικά από την προσωπική και οικογενειακή ζωή του εργαζομένου. Το βαρύ φορτίο της εξυπηρέτησης των οικογενειακών αναγκών και των εργασιακών απαιτήσεων είναι κοινώς γνωστό σε όλους μας, με ιδιαίτερη έμφαση στις εργαζόμενες μητέρες με μικρά παιδιά. Η εργασία συντρέχει ενίοτε με προβληματικές προσωπικές σχέσεις, με γάμους που βρίσκονται στα πρόθυρα διάλυσης, με περιορισμένη ή ανύπαρκτη συναισθηματική υποστήριξη από το σύζυγο ή σύντροφο. Ακόμη, είναι αρκετοί οι άνθρωποι που αναγκάζονται να κάνουν και δύο ακόμη δουλειές για να ανταπεξέλθουν στοιχειωδώς, με αποτέλεσμα να χάνουν ή και να εκμηδενίζουν τον ποιοτικό χρόνο με την οικογένειά τους.

Είναι ευνόητο πως όλα αυτά αφορούν τους εργαζομένους με σχέση εξαρτημένης εργασίας.  Θεωρώ ότι είναι δίκαιο να τονιστεί ότι προβλήματα ψυχικής υγείας με επιβάρυνση λόγω της θέσης του στην εργασία μπορεί να εμφανίσει και ο άλλος πόλος της σχέσης αυτής, ο εργοδότης. Πέρα από το στερεότυπο του εκμεταλλευτή των εργαζομένων, που αναμφίβολα υπάρχει σε αρκετές των περιπτώσεων, υπάρχουν και εργοδότες,  που με υπέρβαση των δυνατοτήτων τους καταφέρνουν να κρατούν μια μικρή ή μεσαία επιχείρηση με νύχια και με δόντια, δίνοντας την δυνατότητα σε μερικούς συνανθρώπους τους να έχουν δουλειά και προσφέροντας στην τοπική οικονομία. Το τίμημα για ένα τέτοιο εγχείρημα είναι σήμερα σημαντικά δυσχερές και η οικονομική αλλά και ψυχολογική πίεση στους μικρομεσαίους επιχειρηματίες ενίοτε αφόρητη. Τα μαρτυρά εξάλλου η πληθώρα των λουκέτων στην αγορά.

Θεωρώ ακόμη ότι το εργασιακό άγχος αφορά και το χώρο των αυτοαπασχολούμενων ελευθέρων επαγγελματιών. Όλοι όσοι εργάζονται στο μεγάλο αυτό σύνολο της οικονομίας, ακολουθώντας τις παράλληλες εξελίξεις στην απομείωση των δικαιωμάτων στην εξαρτημένη εργασία, βιώνουν τα τελευταία χρόνια μια άνευ προηγουμένου βίαιη επιβάρυνση με έλλειψη δουλειάς και εξοντωτική φορολόγηση. Τα ψυχολογικά προβλήματα των ελευθέρων επαγγελματιών είναι βέβαιο πως έχουν αυξηθεί σημαντικά και  ο καθένας τα αντιμετωπίζει μοναχικά, ανεβαίνοντας το δικό του Γολγοθά…

Αυτό όμως, που ρίχνει βαριά τη σκιά του στις ψυχικές ασθένειες και είναι ακόμη πιο ανθεκτικό από αυτές είναι το στίγμα. Είναι σημαντικές διάφορες πρωτοβουλίες που έχουν ξεκινήσει στην Ελλάδα με παραγωγικούς συνεταιρισμούς αποτελούμενους από ψυχικά πάσχοντες. Ακόμη είδα προχθές πως ένα μεγάλο γνωστό εστιατόριο στο Μαρόκο απασχολεί αποκλειστικά ψυχικά πάσχοντες εργαζόμενους με σκοπό να τους βοηθήσει να ανακτήσουν την αυτοεκτίμησή τους. Είναι ακόμη γνωστή η ιστορία με το Νορβηγό πρωθυπουργό, που το 1998 παρουσίασε κατάθλιψη και πήρε αναρρωτική άδεια για θεραπεία, επανήλθε στα καθήκοντά του αργότερα και μάλιστα επανεξελέγη και για δεύτερη θητεία.

Ο κόσμος της εργασίας σήμερα μαστίζεται από τρομερά προβλήματα θεσμικά και οικονομικά. Υποφέρει όμως και εσωτερικά, ψυχικά. Το ερώτημα είναι σε τι ποσοστό τα ψυχικά προβλήματα οφείλονται στα οικονομικά ή αν δε βρίσκεται μόνο εκεί το θέμα. Ένα ολόκληρο πεδίο διεπιστημονικής δράσης ανοίγεται και θα ήταν ευχής έργο να επιστρατευθούν όλα τα εργαλεία για την αντιμετώπιση του φαινομένου της ψυχικής παθογένειας στους χώρους δουλειάς.