«Το να πεθάνεις δε συνιστά απώλεια. Το να ζήσεις δεν έχει κανένα όφελος»
Ήταν πάντα χαμογελαστός. Το χαμόγελο σπάνια έφευγε από το πρόσωπό του. Τις περισσότερες φορές ήταν μια υποψία μειδιάματος, έδινε όμως την εντύπωση ενός πρόσχαρου ανθρώπου. Το όνομά του ήταν Σαλότ Σορ, όμως κανείς πια δεν τον γνωρίζει με αυτό. Η ανθρωπότητα τον θυμάται ως ένα από τους πλέον αιμοσταγείς δικτάτορες της παγκόσμιας ιστορίας με το «nome de guerre» του: «Πολ Ποτ».
Το βιβλίο «Πολ Ποτ – Ανατομία ενός εφιάλτη» (εκδόσεις «Μοντέρνοι Καιροί»-μετάφραση Τιτίνα Σπερελάκη), γράφτηκε από το βρεττανό δημοσιογράφο Φίλιπ Σορτ, ανταποκριτή του BBC επί 20 χρόνια στη ΝΑ Ασία και είναι προϊόν μιας εξαντλητικής επιτόπιας έρευνας, που διήρκεσε πολλά χρόνια. Για όποιον δεν είναι φίλος των ιστορικών συγγραμμάτων μπορεί να αποδειχθεί δύσκολο και κουραστικό. Πολλά ονόματα, πολλές τοποθεσίες, άπειρες παραπομπές σε πηγές, όλα απαραίτητα για την ιστορική τεκμηρίωση. Απαιτείται ακόμη να έχει κανείς μια βασική εξοικείωση με τα γεωπολιτικά γεγονότα της περιοχής της Νοτιοανατολικής Ασίας από το 1945 και μετά. Ξεκινώντας την ανάγνωση, ας πούμε ότι ήξερα τα πολύ βασικά σε επίπεδο γεγονότων και προσώπων. Σε κάθε περίπτωση ήθελα να ξεκαθαρίσω και φυσικά να μάθω πολλά ακόμη για το δράμα της Καμπότζης: τι προηγήθηκε και κυρίως τι συνέβη εκείνη τη μοιραία τετραετία 1975-1979, όταν τρία εκατομμύρια άνθρωποι εξοντώθηκαν στο όνομα μιας «ουτοπίας», συνώνυμης με τους χειρότερους εφιάλτες της ανθρωπότητας.
Το βιβλίο του Φίλιπ Σορτ δεν είναι μόνο η βιογραφία του Πολ Ποτ, αλλά εκτείνεται σε όλη την ιστορία της Ινδοκίνας από το 1930 και μετά, παρέχοντας έτσι το περίπλοκο πλαίσιο μέσα στο οποίο δημιουργήθηκε το φαινόμενο των Ερυθρών Χμέρ. Ο Σαλότ Σορ ήταν γόνος μιας εύπορης οικογένειας της Καμπότζης. Γεννήθηκε το 1925 σε μια πόλη στα νότια της χώρας, η οποία τότε βρισκόταν κάτω από την αποικιακή διακυβέρνηση της Γαλλίας, όπως και η υπόλοιπη Ινδοκίνα (Βιετνάμ και Λάος). Από μικρός ήρθε σε επαφή με το Βουδισμό Θεραβάντα, μια από τις πιο ακραίες όψεις της θρησκείας αυτής, που πρεσβεύει απλότητα, ολιγάρκεια, απόλυτη πίστη και υποταγή στους ανωτέρους. Λέγεται ότι αυτή του η καταβολή έπαιξε αργότερα σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της πολιτικής του ιδεολογίας. Φοίτησε στο πιο ευυπόληπτο σχολείο της πρωτεύουσας Πνομ Πεν, το ονομαστό Λύκειο Σισοβάτ. Όμως, κατά το κοινώς λεγόμενο «δεν τα έπαιρνε τα γράμματα» και έτσι η οικογένειά του το 1949 τον έστειλε στο Παρίσι για να σπουδάσει ηλεκτρολόγος σε τεχνική σχολή. Εκεί γνώρισε και άλλους νεαρούς Καμποτζιανούς, οι περισσότεροι παιδιά αριστοκρατικών οικογενειών και παράλληλα ήρθε σε επαφή με τις ιδέες του μαρξισμού και έγινε μέλος του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος. Εντάχθηκε ακόμη στο «Μαρξιστικό Κύκλο» των Καμποτζιανών, ο οποίος ήταν και η «μαγιά» για τη δημιουργία αργότερα του κινήματος των Ερυθρών Χμερ. Ο Σαλότ Σορ ήταν ο πρώτος από αυτούς που επέστρεψε στην Καμπότζη το 1953 χωρίς να καταφέρει να τελειώσει τις σπουδές του. Πρώτο μέλημα των νεαρών επαναστατών ήταν η εκδίωξη των Γάλλων αποικιοκρατών. Για το λόγο αυτό συμμάχησαν με τους Βιετμινχ, το βιετναμέζικο απελευθερωτικό κίνημα με επικεφαλής τον Χο Τσι Μινχ. Η συμμαχία αυτή τελείωσε με την αποχώρηση των Γάλλων και τη δημιουργία των κρατών της Ινδοκίνας. Είναι πραγματικά κομβικής σημασίας η αντιπάθεια και αντιπαλότητα μεταξύ των Καμποτζιανών και των Βιετναμέζων. Ο παράγοντας αυτός έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην ιστορία που γράφτηκε στη συνέχεια και μάλιστα από την πλευρά των Ερυθρών Χμερ έφθανε στα όρια της ψύχωσης. Τους Γάλλους διαδέχθηκαν στην Ινδοκίνα οι Αμερικανοί, για να στηρίξουν τους αντικομμουνιστές της περιοχής. Έτσι το Βιετνάμ χωρίστηκε σε Βόρειο και Νότιο, ενώ ο πόλεμος συνεχίστηκε για τα επόμενα χρόνια μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970.
Στην Καμπότζη κυριαρχούσε η φυσιογνωμία του πρίγκηπα Νοροντόμ Σιχανούκ, που ήταν ο ηγέτης της χώρας. Ο Σιχανούκ αποτελεί μια μοναδική περίπτωση πολιτικού, που κυμαινόταν ανάμεσα στον αυταρχισμό και τη δημοκρατία, τον φιλοκομμουνισμό και την παραδοσιακή μοναρχία, προσπαθώντας να τους έχει όλους ευχαριστημένους και να τα έχει καλά με όλους μέσα και έξω από την Καμπότζη. Ο βασικός στρατηγικός του σύμμαχος ήταν η μαοϊκή Κίνα, προσπαθούσε όμως να κρατά ισορροπίες και με τους Αμερικανούς. Όσο για την ομάδα του Πολ Ποτ, τους έβλεπε με συμπάθεια και προσπαθούσε να τους έχει υπό έλεγχο. Μάλιστα ήταν αυτός που τους βάφτισε «Ερυθρούς Χμερ» (Khmer Rouge). Πληροφοριακά, η σωστή προφορά είναι «Κμερ», έχει επικρατήσει όμως το «Χμερ». Οι Ερυθροί Χμερ όμως είχαν άλλα σχέδια και φρόντισαν να ανοίξουν και αυτοί διαύλους συνεργασίας με το προς τους ίδιους πλησιέστερο ιδεολογικά κράτος, τη μαοϊκή Κίνα. Οι Κινέζοι ηγέτες και μάλιστα οι πιο σώφρονες και σοβαροί από αυτούς όπως ο πρωθυπουργός Τσου Εν Λαι και ο μετέπειτα ηγέτης Ντεγκ Χσιαοπίνγκ ήταν επιφυλακτικοί με την ιδεολογική εξαλλοσύνη των Ερυθρών Χμερ.
Παρά τις «ακροβατικές» ικανότητες του Σιχανούκ, το πολύ κολλητιλίκι με τους κομμουνιστές δυσαρέστησε τις ΗΠΑ, οι οποίες τον ανέτρεψαν με πραξικόπημα, οργανωμένο από τον αμερικανόφιλο στρατηγό Λον Νολ, που κυβέρνησε μέχρι το 1975 με στυγνά δικτατορικό τρόπο την Καμπότζη. Όλα τα προηγούμενα χρόνια οι Ερυθροί Χμερ κινούνταν ανάμεσα στην επίσημη πολιτική και το αντάρτικο. Μετά την ανατροπή του Σιχανούκ, που κατέφυγε στην Κίνα, οι Ερυθροί Χμερ ξεκίνησαν στις ζούγκλες της Καμπότζης έναν ανελέητο πόλεμο για την κατάληψη της εξουσίας. Η ώρα αυτή έφθασε στις 17 Απριλίου 1975.
Οι Ερυθροί Χμερ μπήκαν στην πρωτεύουσα Πνομ Πεν, όπου έγιναν δεκτοί με ενθουσιασμό από τους ανυποψίαστους κατοίκους της. Την επόμενη όμως ημέρα άνοιξαν οι πύλες της Κολάσεως. Η διοίκηση των Ερυθρών Χμερ ανακήρυξε την ίδρυση της «Δημοκρατίας της Καμπουτσέα» και το…μηδενισμό του χρόνου, με την έναρξη του Έτους Μηδέν για την ιστορία της χώρας. Ταυτόχρονα διατάχθηκε η εκκένωση της Πνομ Πεν και όλων των πόλεων της χώρας από τους κατοίκους τους. Χωρίς καμία εξαίρεση, τα τρία εκατομμύρια κατοίκων της πρωτεύουσας και εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπων από όλη τη χώρα οδηγήθηκαν στην ύπαιθρο για να εργαστούν στα αγροκτήματα.
Η Πνομ Πεν, μια πρωτεύουσα που διακρινόταν για τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα της, μετατράπηκε για τα επόμενα χρόνια σε έρημη πόλη φάντασμα. Ατελείωτα καραβάνια ανθρώπων όδευαν προς την ύπαιθρο χωρίς να τους επιτραπεί να πάρουν μαζί τους οτιδήποτε εκτός από ελάχιστα υπάρχοντα.
Όσοι αρνούνταν να φύγουν εκτελούνταν επιτόπου, όπως και όσοι καθυστερούσαν. Από την «‘Έξοδο» αυτή δεν εξαιρέθηκαν, οι ανάπηροι, οι ηλικιωμένοι, τα μικρά παιδιά, οι ασθενείς ακόμη και οι νοσηλευόμενοι στα νοσοκομεία. Οι κάτοικοι της χώρας χωρίστηκαν σε δύο κατηγορίες: τους «Παλαιούς Ανθρώπους», δηλαδή όσοι ήταν ήδη αγρότες και θα αποτελούσαν την κυρίαρχη τάξη και τους «Νέους Ανθρώπους», δηλαδή τους νεοφερμένους στην ύπαιθρο, των οποίων η θέση ήταν κατώτερη. Το πλαίσιο της μαρξιστικής ανάλυσης του Πολ Ποτ ήταν απλό: σε μια καθαρά αγροτική χώρα όπως η Καμπότζη, οι αγρότες («Παλαιοί Άνθρωποι») θα αντικαθιστούσαν το εργατικό προλεταριάτο, που δεν υπήρχε και ήταν αυτοί που θα έκαναν την επανάσταση, εγκαθιδρύοντας έναν καθαρά αγροτικό κομμουνισμό, στον οποίο τα φτωχότερα στρώματα της αγροτιάς θα είχαν την εξουσία. Στα αγροκτήματα των Ερυθρών Χμερ πέθαναν από τις κακουχίες και τον υποσιτισμό εκατομμύρια άνθρωποι τα επόμενα τέσσερα χρόνια. Η ταινία «The Killing Fields» είναι ανεξίτηλα χαραγμένη στη μνήμη όσων την είδαμε.
Στο καθεστώς που επέβαλαν οι Ερυθροί Χμέρ και στο όνομα της απόλυτης ισότητας δεν είχαν θέση και εξολοθρεύτηκαν γιατροί, δικηγόροι, δάσκαλοι, μηχανικοί και όλοι γενικά οι επιστήμονες, καθώς η αστική τους προέλευση θεωρήθηκε απειλή για τη νέα κοινωνία. Τα χρήματα και οι Τράπεζες καταργήθηκαν καθώς επίσης η μουσική και το ραδιόφωνο. Έκλεισαν πανεπιστήμια, σχολεία, νοσοκομεία και εργοστάσια. Κάθε πλευρά της ζωής των ανθρώπων ρυθμιζόταν από το καθεστώς: κανείς δε μπορούσε ελεύθερα να μετακινηθεί, να εργαστεί, να διαλέξει σύζυγο ή να φορέσει ρούχα της αρεσκείας του πέρα από τη στολή των Ερυθρών Χμερ. Άνθρωποι εκτελέστηκαν επειδή μιλούσαν μια ξένη γλώσσα, φορούσαν γυαλιά, γελούσαν, έκλαιγαν ή έδειχναν αισθήματα αγάπης και συμπόνιας για άλλο άτομο. Όπως ήταν αναμενόμενο, απαγορεύτηκε κάθε μορφής θρησκεία και χιλιάδες βουδιστές μοναχοί εξοντώθηκαν, μαζί με 8.000 χριστιανούς και σχεδόν το σύνολο της μουσουλμανικής μειονότητας των Τσαμ. Παράλληλα, εξαπολύθηκε ρατσιστικό πογκρόμ εναντίον των εθνικών μειονοτήτων της χώρας (Κινέζοι, Βιετναμέζοι και Ταϊλανδοί).
Από την ηλικία των οκτώ ετών τα παιδιά αποχωρίζονταν από τις οικογένειές τους και ζούσαν σε ειδικά στρατόπεδα εκπαίδευσης όπου διδάσκονταν ότι η πραγματική τους οικογένεια ήταν η «Ανγκάρ», δηλαδή το καθεστώς και ότι όλοι οι υπόλοιποι ήταν εχθροί, που θα έπρεπε να τους εξολοθρεύσουν. Με αυτή την πλύση εγκεφάλου στα παιδιά επιδίωκαν να δημιουργήσουν ένα αφοσιωμένο αδίστακτο στρατό. Πράγματι, η στρατιωτική δύναμη των Ερυθρών Χμερ κατά κύριο λόγο αποτελούνταν από νεαρούς στρατιώτες, εφήβους ακόμη και μικρά παιδιά.
Οι δολοφονίες έγιναν πραγματική βιομηχανία. Όπως συμβαίνει συχνά με τους τυράννους, έτσι και ο Πολ Ποτ κατατρύχονταν από την αρρωστημένη εμμονή της εναντίον του συνομωσίας. Εκατοντάδες ηγετικά στελέχη των Ερυθρών Χμερ δολοφονήθηκαν με δική του διαταγή με την υποψία της προδοσίας. Ο Πολ Ποτ σταδιακά διέταξε την εξόντωση όλων των στενών συνεργατών του, τους οποίους υποψιαζόταν ότι συνωμοτούσαν εναντίον του. Πρωτοκλασάτα ονόματα του καθεστώτος εξολοθρεύτηκαν, πολλοί από τους οποίους ήταν ιδρυτικά στελέχη (Βορν Βετ, Σο Πιμ, Σον Σεν, κ.α.). Το πρώην σχολικό συγκρότημα Τούολ Σλένγκ στην Πνομ Πεν μετατράπηκε σε κέντρο βασανιστηρίων και εκτελέσεων με την κωδική ονομασία S-21. Εκεί υποβλήθηκαν σε φρικτά βασανιστήρια και δολοφονήθηκαν δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι, ανάμεσά τους χιλιάδες γυναίκες και μικρά παιδιά. Επικεφαλής αυτού του κολαστηρίου, ο περιβόητος Ντουκ, πρώην εκπαιδευτικός, που είχε διατάξει να φωτογραφίζονται όλοι οι μελλοθάνατοι λίγα λεπτά πριν την εκτέλεσή τους. Το φωτογραφικό αυτό υλικό έχει διασωθεί και οι φωτογραφίες αυτές αποτελούν ανατριχιαστικά ντοκουμέντα.
Η συνωμοτική φύση των Ερυθρών Χμερ τους ακολουθούσε και όταν κατέλαβαν την εξουσία. Κανείς από τα στελέχη τους δεν αναφερόταν με το όνομά του αλλά με κωδικές ονομασίες όπως «Αδελφός Νούμερο Ένα» (Πολ Ποτ), «Αδελφός Νούμερο Δύο» (Νούον Τσέα), «Θείος Νούμερο Οκτώ» κ.ο.κ. Ακόμη και οι τοποθεσίες των Υπουργείων αναφέρονταν ως «Γραφείο Πέντε», «Σταθμός Δεκατέσσερα» κ.λ.π.
Μέσα σε όλα αυτά επέστρεψε ως «μαριονέτα» αρχηγός του κράτους ο Σιχανούκ. Άντεξε στο διακοσμητικό αυτό ρόλο ένα χρόνο και στη συνέχεια τέθηκε σε κατ’οίκον περιορισμό. Τη λύση στο δράμα της Καμπότζης έδωσε το γειτονικό Βιετνάμ, που εισέβαλε το Φεβρουάριο του 1979 στην Καμπότζη και κατέλαβε το μεγαλύτερο μέρος της χώρας, εγκαθιστώντας στην εξουσία μια κυβέρνηση φιλική προς το Βιετνάμ. Ο Πολ Ποτ και οι Ερυθροί Χμερ αποσύρθηκαν σε απόμακρες περιοχές στα δυτικά της χώρας, συνεχίζοντας τον ανταρτοπόλεμο εναντίον των φιλοβιετναμέζων νέων κυβερνητών της χώρας. Η σύντομη διακυβέρνησή τους άφησε πίσω της μια χώρα εντελώς κατεστραμμένη και σχεδόν το ένα τρίτο του πληθυσμού της νεκρούς. Είναι παραταύτα εντυπωσιακό το γεγονός ότι οι Ερυθροί Χμερ έδειξαν μια απίστευτη αντοχή στο χρόνο και με τον ένα ή τον άλλο τρόπο κατάφεραν να παίζουν ρόλο στα πράγματα της Καμπότζης πρακτικά μέχρι ακόμη και σήμερα. Αν αναρωτιέστε για την τύχη του Πολ Ποτ, δεν πέρασε και άσχημα. Ζώντας για πολλά χρόνια σε ένα καθεστώς ιδιότυπης ασυλίας στη ζούγκλα, κατάφερνε να κάνει ταξίδια στο Πεκίνο και να συναντά την κινεζική ηγεσία, παντρεύτηκε για δεύτερη φορά και έγινε πατέρας ενός κοριτσιού. Οι εντός των Ερυθρών Χμερ αντιπαλότητες τον έφεραν κάποια στιγμή σε δυσμένεια και τότε οι παλιοί του σύντροφοι θυμήθηκαν τις φρικαλεότητες, που διέπραξε σε βάρος του λαού (στις οποίες βεβαίως πρωταγωνίστησαν και οι ίδιοι). Πέρασε από δίκη και καταδικάστηκε σε ισόβια. Πέθανε λίγους μήνες αργότερα στον ύπνο του. Ένας σουηδός δημοσιογράφος τον ξετρύπωσε στη ζούγκλα και μίλησε μαζί του λίγο πριν πεθάνει. Ο Πολ Ποτ στη συνέντευξη αυτή (που τη βρίσκετε στο YouTube) πάντα χαμογελαστός και μειλίχιος κάνει τον ανήξερο για όσα συνέβησαν και λέει πως ακόμη και αν έγιναν διάφορα ανάρμοστα πράγματα δεν ήξερε τίποτε και η ευθύνη ανήκει στους υφισταμένους του.
Στα χρόνια που ακολούθησαν η βαριά τραυματισμένη χώρα προσπάθησε να βρει το βηματισμό της στο σύγχρονο κόσμο. Οι Ερυθροί Χμερ βγήκαν από τις ζούγκλες και αποτελούν υπολογίσιμη πολιτική δύναμη ακόμη και σήμερα. Αρχηγός του κράτους είναι σήμερα ο γιος του Σιχανούκ. Η χώρα εξακολουθεί να είναι φτωχή. Το ψυχολογικό τραύμα της περιόδου των Ερυθρών Χμερ δεν έχει ακόμη επουλωθεί και ίσως αυτό να μη συμβεί ποτέ. Αναρωτιέται εύλογα κανείς: «Και τα εγκλήματα που φθάνουν σε επίπεδο γενοκτονίας; Θα πληρώσει ποτέ κανένας γι’αυτά;»
Εδώ εγείρονται σοβαρά ερωτήματα, που έχουν προκύψει και σε άλλες υποθέσεις γενοκτονίας σχετικά με την αποτελεσματικότητα των θεσμών της απόδοσης δικαιοσύνης. Πριν λίγους μήνες εκδόθηκε η ετυμηγορία από το Διεθνές Δικαστήριο για τα εγκλήματα των Ερυθρών Χμερ, έπειτα από σχεδόν είκοσι χρόνια διαδικασίας. Μόλις τρεις από τους εν κατηγορούμενους, ηλικίας σχεδόν 90 ετών σήμερα, καταδικάστηκαν σε ισόβια δεσμά: ο Νούον Τσέα, γνωστός και ως «Αδελφός νούμερο 2», υπαρχηγός του Πολ Ποτ, ο Κιέου Σαμφάν, πρόεδρος του κράτους των Ερυθρών Χμερ και τέλος, ο Ντουκ, διαβόητος «χασάπης» και αρχιβασανιστής στη φυλακή/κέντρο βασανιστηρίων και εξόντωσης Τούολ Σλένγκ. Πολύ κακό για το τίποτε, θα σκεφτεί κανείς εύλογα. Η είδηση πέρασε απαρατήρητη, δημιουργεί όμως έντονες απορίες σχετικά με το νόημα των Διεθνών Δικαστηρίων και τη δικαιοσύνη, που αυτά αποδίδουν, 40 και πλέον χρόνια από τα γεγονότα και αφού οι περισσότεροι από τους υπόδικους έχουν αποβιώσει.
To βιβλίο του Φίλιπ Σορτ αποτελεί μια πλήρη ιστορική καταγραφή της φρικτής αυτής ιστορίας. Δεν είναι εύκολο, είναι όμως απολαυστικό εάν σου αρέσει η ιστορία. Μια ιστορία, όπως αυτή, που δείχνει πως ένας άνθρωπος με λίγες ικανότητες και χαρισματική προσωπικότητα έχοντας ενστερνιστεί μια κακοχωνεμένη από τον ίδιο ιδεολογία, μπορεί να σπείρει γύρω του τον όλεθρο. Ο Πολ Ποτ δεν ήταν φυσικά η πρώτη τέτοια περίπτωση που ξέρουμε στην παγκόσμια ιστορία. Πολύ φοβάμαι ότι δεν θα είναι και η τελευταία…
christospanos 
Πολυ ωραιο αρθρο συγχαρητήρια για την δουλεια σας θα προσπαθησω να διαβασω το βιβλειο και να δω την ταινια
Μου αρέσει!Μου αρέσει!
Πολυ ενδιαφερον και λεπτομερες το αρθρο σας
Μου αρέσει!Μου αρέσει!
Σας ευχαριστώ πολύ
Μου αρέσει!Μου αρέσει!