«The Americans»: Ένα πολύ σκοτεινό παραμύθι.

Έπειτα από 6 σεζόν τελείωσε μια από τις πιο συγκλονιστικές τηλεοπτικές σειρές της τελευταίας δεκαετίας. Η σειρά «The Americans» είναι παραγωγή του καναλιού FX και ξεκίνησε το 2013. Δε θα έλεγε κανείς ότι είχε την ανυπολόγιστη απήχηση άλλων σειρών των τελευταίων χρόνων, όπως το «Game of Thrones», το «House of Cards» ή το «Breaking Bad». Απευθυνόμενοι σε ένα κοινό με ενδιαφέρον για την ύστερη περίοδο του Ψυχρού Πολέμου οι «Americans» θέτουν το πλαίσιο της δράσης τους στην ψυχροπολεμική δεκαετία του 1980 και ο χαρακτήρας της σειράς είναι καταρχήν «κατασκοπευτικό δράμα». Έλα όμως που είναι πολύ περισσότερα πράγματα από αυτό… Δημιουργός της σειράς ο Τζο Γουάιζμπεργκ, επί πολλά χρόνια επαγγελματίας κατάσκοπος στην υπηρεσία της CIA. Όπως λέει ο ίδιος, είναι και αυτή μια δουλειά όπως όλες οι άλλες, με κάποιες «ιδιαιτερότητες» φυσικά. Τον ίδιο τον απασχόλησε από τη δική του εμπειρία πως συμβιβάζεται μια δουλειά όπως αυτή με την οικογένεια και την υπόλοιπη προσωπική ζωή του κατασκόπου. Το ζήτημα δεν είναι πρωτόγνωρο στον κινηματογράφο. Εντελώς πρόχειρα θυμάμαι την απολαυστική ταινία του Τζέημς Κάμερον «True Lies» («Αληθινά Ψέματα») με πρωταγωνιστή τον Άρνολντ Σβαρτσενέγκερ. Εκεί το θέμα είχε μια ισχυρή αίσθηση κωμωδίας και ήταν όντως έτσι. Όμως με τους «Americans» δεν υπάρχει ίχνος κωμωδίας. Αντίθετα, πρέπει να είσαι έτοιμος να καταδυθείς σε αβυσσαλέα σκοτεινά βάθη ανθρώπινης συμπεριφοράς και κατάστασης.

Η οικογένεια Τζένιγκς

Υπόθεση;  Κάπου στη Βιρτζίνια των ΗΠΑ ζει η οικογένεια του Φίλιπ και της Ελίζαμπεθ Τζένιγκς, που έχουν δύο παιδιά, την Πέιτζ και τον Χένρι. Οι δύο γονείς κάνουν την ίδια δουλειά: διατηρούν δικό τους ταξιδιωτικό γραφείο και απασχολούν καμιά δεκαριά υπαλλήλους. Η ζωή τους είναι έως και ειδυλλιακή: νέοι, εμφανίσιμοι, πετυχημένοι, οικογενειάρχες με μεγάλη μονοκατοικία στα προάστια, με λίγα λόγια η αρχετυπική αμερικανική οικογένεια. Όμως κάτω από αυτό το λούστρο κρύβεται μια εντελώς άλλη πραγματικότητα: Ο Φίλιπ και η Ελίζαμπεθ είναι σοβιετικοί κατάσκοποι (Μίσα και Ναντέζντα τα πραγματικά τους ονόματα), που αφού πρώτα τους πάντρεψαν η ΚGB τους έστειλε σε πολύ νεαρή ηλικία από τη Ρωσία στην Αμερική όπου και εγκαταστάθηκαν με πλαστά στοιχεία. Εκεί απέκτησαν τα δύο παιδιά τους, τα οποία γεννήθηκαν και μεγάλωσαν σαν αμερικανάκια, χωρίς να έχουν την παραμικρή ιδέα για την πραγματική τους καταγωγή και δουλειά των γονέων τους. Οι δύο γονείς ζουν διπλή ζωή. Πίσω από τη βιτρίνα της οικογένειάς τους κρύβονται δύο εξαιρετικά εκπαιδευμένοι σοβιετικοί πράκτορες χωρίς ηθικούς δισταγμούς και φραγμούς. Εξαπάτηση των «στόχων» τους, αμέτρητες μεταμφιέσεις, διαρρήξεις, παρακολουθήσεις , εκβιασμοί αλλά και κατά συρροή δολοφονίες με κάθε τρόπο. Ακόμη, ευρύτατη και αδίστακτη χρήση του σεξ ως μέσου απόσπασης πληροφοριών. Ενώ έτσι έχουν τα πράγματα, ο πιο κολλητός τους φίλος είναι ο γείτονάς τους Σταν Μπίμαν, ο οποίος τυχαίνει να είναι πράκτορας του FBI στο Γραφείο Αντικατασκοπίας, ανυποψίαστος και αυτός για την πραγματική τους ταυτότητα.

Ο Νόα Έμεριχ, στο ρόλο του πράκτορα Σταν Μπίμαν

Οι δύο κατάσκοποι δεν είναι μόνοι τους. Ένα ολόκληρο αυτόνομο βοηθητικό δίκτυο της KGB επί αμερικανικού εδάφους επιστρατεύεται κάθε φορά που χρειάζεται. Εξαιρετικοί στους ρόλους των «συντονιστών» της KGB οι παλαίμαχοι ηθοποιοί Μάργκο Μάρτιντέϊλ και Φρανκ Λανγκέλα.

Δύο όχι και τόσο αθώα γεροντάκια…

Χωρίς η σύνδεση να είναι εμφανής, πολύ επιτυχημένα η υπόθεση μας περνά και στο χώρο της «Ρεζιντεντούρα», δηλαδή του μυστικού γραφείου της KGB στη σοβιετική πρεσβεία στην Ουάσιγκτον. Χρησιμοποιώντας στους σχετικούς ρόλους ηθοποιούς με μητρική τη ρωσική γλώσσα, παίρνει σπουδαίες ερμηνείες από αυτούς. Ξεχωρίζουν ο Ρωσο-αυστραλός Κόστα Ρόνιν, ο Ρωσο-αμερικανός Λεβ Γκορν και η Αφγανο-αμερικανίδα Ανέτ Μαχέντρου.

Στα άδυτα της Ρεζιντεντούρα της KGB (Ανέτ Μαχέντρου και Λεβ Γκορν)

Από την άλλη στο γραφείο του FBI παίρνουμε μια εικόνα για τις μεθόδους που χρησιμοποιούν προσπαθώντας να στριμώξουν τους σοβιετικούς. Οι δύο κόσμοι έχουν κάποιες επαφές μεταξύ τους προσπαθώντας να ξεγελάσουν ο ένας τον άλλο. Ως θεατές βλέπουμε πλήθος κατασκοπευτικών τεχνασμάτων και γκάτζετς, που χρησιμοποιούνται, προφανώς λόγω της θητείας του δημιουργού της σειράς στις μυστικές υπηρεσίες.

Η Ελίζαμπεθ «επί το έργον»…

Η ιστορία είναι τοποθετημένη λίγο πριν την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Οι πρωταγωνιστές δεν το ξέρουν αυτό και αγωνίζονται με πάθος για την υπεράσπιση της πραγματικής τους πατρίδας, ενώ ταυτόχρονα δίνουν την εικόνα των καλών αμερικανών πολιτών προς τα έξω. Τα θέματα που αγγίζουν είναι σημαντικά για την εποχή, που σημαδεύτηκε από την ψυχροπολεμική πολιτική του προέδρου Ρήγκαν: ο «Πόλεμος των Άστρων», ο βιολογικός πόλεμος, η τεχνολογία «στελθ», ο πόλεμος του Αφγανιστάν, ακόμη και  το μυστηριώδες τότε «Άρπανετ», ο πρόδρομος του σημερινού διαδικτύου (το οποίο ξεκίνησε από στρατιωτική χρήση ως γνωστόν).

Ο Φίλιπ και η Ελίζαμπεθ, σε μια από τις πολλές μεταμφιέσεις τους.

Όμως εν τέλει οι «Americans» είναι μια σκοτεινή ανθρώπινη ιστορία. Οι δύο πρωταγωνιστές έχουν συχνά φλας μπακ από την προηγούμενη ζωή τους στη Σοβιετική Ένωση, άλλοτε νοσταλγικά και άλλοτε απωθητικά. Το πιο δύσκολο θέμα είναι ο χειρισμός των ανύποπτων παιδιών τους καθώς αυτά μεγαλώνουν. Το φιλμάρισμα είναι επίτηδες σκοτεινό και ατμοσφαιρικό, επιτείνοντας τη δραματική ατμόσφαιρα. Σε καμία σκηνή δεν υπάρχει το φως του ήλιου την ημέρα, ενώ όλα τα πλάνα από τη Ρωσία είναι ημίφωτα και χιονισμένα. Τα όσα συμβαίνουν έχουν ένταση άλλοτε φανερή και άλλοτε υπόγεια. Η σειρά ευτύχησε να έχει δύο καταπληκτικούς ηθοποιούς στους πρωταγωνιστικούς ρόλους.

Κέρι Ράσελ και Μάθιου Ρις, σε δύο μαεστρικές ερμηνείες.

Η Κέρι Ράσσελ δίνει ρέστα στο ρόλο της Ελίζαμπεθ, περιδιαβαίνοντας με άνεση όλο το ερμηνευτικό φάσμα, αλλάζοντας πρόσωπα και διατηρώντας τη γοητεία της ακόμη και στα πιο φρικτά εγκλήματα που διαπράττει. Ο Μάθιου Ρις, συμπληρώνει ιδανικά την ερμηνεία της. Πιο εύθραυστος, πιο ανθρώπινος από την αδίστακτη Ελίζαμπεθ, ο ρόλος του Φίλιπ του πηγαίνει γάντι και ο ίδιος τον υπηρετεί αριστοτεχνικά. Δεν είναι τυχαίο ότι και οι δύο μονοπώλησαν τα τηλεοπτικά βραβεία ερμηνείας τα τελευταία χρόνια. Αλλά και το υπόλοιπο καστ είναι εξαιρετικό. Ιδιαίτερη μνεία βέβαια για τη σπουδαία απόδοση του Νόα Έμεριχ, στο ρόλο του πράκτορα Σταν Μπίμαν, ενός χαρακτήρα με πολλά διλήμματα και προβλήματα.

H Κέρι Ράσελ, σε ένα βαρυσήμαντο ρόλο, μακριά από όσα πιο εύπεπτα είχε κάνει μέχρι τώρα στην καριέρα της.

Τέλος, η αναπαράσταση της εποχής των ’80ς είναι υποδειγματική και συμπληρώνεται σε πολλά επεισόδια με τραγούδια εκείνης της εποχής (όχι και τόσο προφανή χιτ, πράγμα πολύ καλό βεβαίως). Προς τιμήν των δημιουργών της η σειρά δεν πέφτει στην παγίδα να γίνει μια ακόμη αμερικάνικη σειρά με υπερπατριωτικές κορώνες. Αντίθετα, αντιμετωπίζει τους δύο κόσμους του Ψυχρού Πολέμου ισότιμα, δίνοντας βάρος στα πάθη των ανθρώπων που πιάστηκαν στα γρανάζια του. Αν αναρωτηθήκατε ίσως εάν η ιστορία αυτή βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα, η απάντηση είναι όχι. Παραταύτα, επειδή η ζωή είναι πάντα πιο μπροστά, πριν μερικά χρόνια και ενώ η σειρά ήδη παιζόταν στην τηλεόραση, εξαρθρώθηκε ένα παρόμοιο δίκτυο ρώσων κατασκόπων στις ΗΠΑ, όχι τόσο προχωρημένο βέβαια όσο αυτό της σειράς. Το κλείσιμο των «Americans» είναι αριστουργηματικό και μας αφήνει κάποιες άκρες για το μέλλον. Ίδωμεν…

Αναζητώντας δικαιοσύνη για τον Βίκτορ Χάρα.

Βίκτορ Χάρα

Είναι 11 Σεπτεμβρίου 1973. Στη Χιλή εκδηλώνεται το πραξικόπημα του στρατηγού Αουγκούστο Πινοσέτ για την ανατροπή του σοσιαλιστή προέδρου της χώρας Σαλβαντόρ Αλιέντε. Τα στρατιωτικά τμήματα των πραξικοπηματιών εισβάλλουν σε διάφορα κτίρια προκειμένου να συλλάβουν όσους θεωρούν εμπόδιο στις επιδιώξεις τους για την κατάληψη της εξουσίας με τη βία. Ένας από τους πιο σημαντικούς τέτοιους ανθρώπους είναι ο Βίκτορ Χάρα. Προσωπικότητα πολύπλευρη και χαρισματική ο Χάρα είναι για τους Χιλιανούς ένα πραγματικό σύμβολο. Μουσικός, τροβαδούρος, με τα τραγούδια του να μιλούν για την αγάπη, την ειρήνη και την κοινωνική αδικία. Από αυτόν εμπνεύστηκαν μια μεγάλη σειρά τραγουδοποιών που αναγέννησαν τη μουσική της Χιλής. Άνθρωπος του θεάτρου, σκηνοθέτης και ηθοποιός με σπουδαίες περγαμηνές στον τομέα αυτό. Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σαντιάγο και κοινωνικός ακτιβιστής για την υποστήριξη των κοινωνικών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ενεργός υποστηρικτής της αριστερής πολιτικής του Προέδρου Αλιέντε και έπειτα από όλα αυτά «κόκκινο πανί» για τους χουντικούς του Πινοσέτ. Το βράδυ της εκδήλωσης του πραξικοπήματος ο Χάρα κλείνεται στο κτίριο του Πανεπιστημίου μαζί άλλους καθηγητές και φοιτητές και ο ίδιος τραγουδά όλη τη νύχτα για να τους ανυψώσει το ηθικό. Την επόμενη ημέρα, οι στρατιώτες εισβάλλουν στο κτίριο και συλλαμβάνουν όσους βρίσκονται εκεί, ανάμεσά τους και τον Βίκτορ Χάρα. Η συνέχεια γράφεται στο Στάδιο της Χιλής, όπου συγκεντρώνονται από το στρατό χιλιάδες πολιτικών κρατουμένων.

Οι στρατιώτες ξεχωρίζουν τον Χάρα, που ήταν πολύ αναγνωρίσιμος και τον υποβάλλουν δημόσια σε φρικτά βασανιστήρια. Σε μια επίδειξη σαδισμού πολτοποιούν ένα-ένα τα δάκτυλα των χεριών του και έπειτα τον χλευάζουν ζητώντας του να παίξει κιθάρα. Στη συνέχεια ένας αξιωματικός τον πυροβολεί στο κεφάλι με τη μέθοδο της «ρώσικης ρουλέτας», ενώ ένας άλλος γαζώνει το σώμα του με σαράντα σφαίρες. Έπειτα, το πτώμα του κρεμιέται στην είσοδο του Σταδίου για να το βλέπουν οι άλλοι κρατούμενοι. Αργότερα το σώμα του στοιβάζεται μαζί με εκατοντάδες άλλα πτώματα δολοφονημένων κρατουμένων και στο τέλος πετιέται σε ένα απόμερο δρόμο μιας παραγκούπολης έξω από το Σαντιάγο. Εκεί αναγνωρίζεται από κάποιους κατοίκους, που ειδοποιούν τη σύζυγό του. Εκείνη τρέχει να παραλάβει τη σορό του και αφού τον κηδεύει κρυφά, σπεύδει να φύγει στην εξορία.

Ο Βίκτορ Χάρα με τη σύζυγό του Τζόαν και τις κόρες του Αμάντα και Μανουέλα.

Από τότε έχουν περάσει 45 χρόνια. Ο Βίκτορ Χάρα έχει γίνει παγκόσμιο σύμβολο, ιδιαίτερα στο χώρο των καλλιτεχνών. Κάθε χρόνο από το θάνατό του υμνείται σε τραγούδια, ποιήματα, λογοτεχνικά, θεατρικά, κινηματογραφικά και εικαστικά έργα. Από τον Λένον και τον Σπρίγκστιν, τους U2 τους Calexico, οι μουσικοί έχουν υμνήσει τη μνήμη του. Η δημοκρατία έχει αποκατασταθεί στη Χιλή έπειτα από πολλά χρόνια. Τι έγινε όμως για την απόδοση δικαιοσύνης για τη δολοφονία του; Η δικτατορία του Πινοσέτ κράτησε σχεδόν μέχρι το θάνατό του το 2006. Αυτό με τη σειρά του κατέστησε δυσχερέστατες τις όποιες ενέργειες για τη δίωξη των υπαιτίων για εγκλήματα στη διάρκεια της δικτατορίας του Πινοσέτ. Ήδη, οι όποιες κατηγορίες εναντίον του Πινοσέτ και των συνεργών του μπήκαν όπως-όπως στο αρχείο.

Ο δικτάτορας Αουγκούστο Πινοσέτ

Η οικογένεια του Βίκτορ Χάρα, δηλαδή η σύζυγός του Τζόαν και οι δύο κόρες του Μανουέλα και Αμάντα, βρήκαν συμπαράσταση από μια αμερικανική οργάνωση νομικών με έδρα το Σαν Φρανσίσκο που ονομάζεται «Κέντρο για τη Δικαιοσύνη και την Απόδοση Ευθυνών», η οποία ασχολείται με τη δίωξη υπευθύνων για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, γενοκτονίες, βασανιστήρια και εγκλήματα πολέμου.

Η Τζόαν Χάρα με τις κόρες της στο δικαστήριο του Μαϊάμι

Από το 2008 στη Χιλή απαγγέλθηκαν κατηγορίες αρχικά κατά δύο στρατιωτικών και στη συνέχεια κατά οκτώ ακόμη άλλων. Οι διαδικασίες δίωξης προχωρούν με ρυθμούς χελώνας. Μεταξύ των άλλων διατάχθηκε η εκταφή της σορού του Βίκτορ Χάρα για να υπάρξουν περισσότερα στοιχεία, πράγμα που έδωσε τουλάχιστον την ευκαιρία να γίνει μια μεγαλοπρεπής νέα κηδεία του το 2009. Αλλά από πρακτικό αποτέλεσμα μηδέν… Το 2012, τελικά απαγγέλθηκε κατηγορία για τη δολοφονία του Χάρα στον απόστρατο αξιωματικό Πέδρο Μπαριέντες Νούνιες, που ταυτοποιήθηκε από πλήθος αυτοπτών μαρτύρων ως ο επικεφαλής των βασανιστών αλλά και εκείνος, που πυροβόλησε τον Χάρα στο κεφάλι. Ο Νούνιες, που έχει διαφύγει από τη Χιλή και ζει μόνιμα στο Μαϊάμι παραπέμφθηκε σε δικαστήριο της Φλόριντα στις ΗΠΑ ως εναγόμενος σε αστική δίκη αποζημίωσης της οικογένειας Χάρα. Η δίκη άρχισε το 2015 και τελείωσε ένα χρόνο αργότερα. Ο Νούνιες υποστήριξε ότι δεν είχε καμία σχέση με το φόνο του Χάρα και ότι ούτε κάν τον ήξερε. Οι ισχυρισμοί του απορρίφθηκαν και το δικαστήριο επιδίκασε στην ενάγουσα οικογένεια της Τζόαν Χάρα και των θυγατέρων της ως αποζημίωση το ποσό των 28 εκ. δολλαρίων, το οποίο δεν πρόκειται φυσικά να εισπράξουν από τον εναγόμενο, ο οποίος δήλωσε «ουκ αν λάβοις παρά του μη έχοντος»… Πρόκειται φυσικά για μια ηθική δικαίωση έπειτα από 43 χρόνια. Έχει επίσης ζητηθεί η έκδοση του Νούνιες στη Χιλή για να δικαστεί εκεί για το ποινικό μέρος της υπόθεσης, πλην όμως ούτε αυτό μέχρι σήμερα έχει ολοκληρωθεί.

Ο Πέδρο Μπαριέντες Νούνιες

Καθώς τα χρόνια περνούν, το αίτημα για απόδοση δικαιοσύνης για τα εγκλήματα της χούντας του Πινοσέτ μοιάζει να χάνεται στη ροή του χρόνου. Όμως για εκατομμύρια ανθρώπους σε όλη τη Γη ο Βίκτορ Χάρα αποτελεί μια μοναδική φιγούρα στο μαρτυρολόγιο όσων χάθηκαν υπερασπιζόμενοι ειρηνικά τις ιδέες τους.