Για όλα φταίει μια γκοφρέτα…

Yπήρχε μια προνεωτερική εποχή, στην οποία έζησα ως παιδί. Τότε λοιπόν κάποια προϊόντα ευρείας κατανάλωσης όλως περιέργως μας έβαζαν στον κόσμο της γνώσης με τις προσφορές τους. Θυμάμαι κουπόνια σε απορρυπαντικά με τα οποία έπαιρνες θαυμάσια εικονογραφημένα βιβλία, πραγματικούς θησαυρούς γνώσης για εμάς τα παιδιά. Αλλά και ζαχαρωτά, σοκολάτες, γκοφρέτες όπου μάζευες χαρτάκια για να συμπληρώσεις άλμπουμ με ζώα, σημαίες, εθνικές ενδυμασίες, ιστορικά γεγονότα και βεβαίως με ποδοσφαιριστές (όπως ελέω του ιταλικού πολυεθνικού κολοσσού Panini γίνεται και σήμερα σε πολύ ιλουστρασιόν εκδοχή όμως-καμία σχέση με τα δικά μας άλμπουμ).

Το … ψώνιο μου με τη γεωγραφία χρονολογείται από τότε και ειδικότερα από δύο άλμπουμ της πάλαι ποτέ κραταιάς εταιρείας ζαχαρωτών ΜΕΛΟ, που εδώ και δεκαετίες έχει κλείσει. Η ΜΕΛΟ, για την ιστορία, κυκλοφορούσε κυρίως σοκολάτες και γκοφρέτες, όμως το αξεπέραστο προϊόν της ήταν η καραμέλα μανταρίνι. Στις γκοφρέτες έβρισκες χαρτάκια με εθνικές ενδυμασίες, σημαίες και διάφορα στοιχεία για κάθε χώρα και τα κολλούσες στο άλμπουμ που έπαιρνες από το περίπτερο. Το συνολικό αποτέλεσμα (με την αισθητική της εποχής φυσικά) ήταν συναρπαστικό για το παιδικό μου μυαλό, που έπαιρνε φωτιά κάνοντας νοερά ταξίδια σε όλο τον κόσμο. Εκτός από το άλμπουμ με τις εθνικές ενδυμασίες, είχε κυκλοφορήσει επίσης άλλη μια σειρά γκοφρέτας, όπου σε κάθε σελίδα κολλώντας τα χαρτάκια εμφανιζόταν ένα καταπληκτικό έγχρωμο παζλ με σκηνές από τη ζωή σε διάφορες χώρες. Από αυτή η σειρά της ΜΕΛΟ όσο και αν έψαξα στο διαδίκτυο δε βρήκα τίποτε και έτσι τη διατηρώ μόνο στη μνήμη μου, πολύ έντονα. Και τα δύο αυτά άλμπουμ, τα οποία είχα σχεδόν ολοκληρώσει, δυστυχώς χάθηκαν σε διάφορες οικογενειακές μετακομίσεις, έκαναν όμως καλά τη δουλειά τους σε ό,τι με αφορά τουλάχιστον.

Πριν από αρκετές δεκαετίες η γεωγραφία διδασκόταν στα σχολεία με τρόπο σοβαρό και συστηματικό και βοηθούσε όποιον ήθελε να έχει μια τέτοια στέρεη γνώση να την αποκτήσει και να τη διευρύνει στη συνέχεια μόνος του. Η βασική δομή της διδασκαλίας ήταν: η Ελλάδα, η Ευρώπη, ο Κόσμος. Στο Δημοτικό διδασκόμαστε έναν προς έναν όλους τους νομούς της Ελλάδας μέσα σε μια χρονιά και φυσικά τα της χώρας μας συνολικά (όρη, ποτάμια, κόλποι, πεδιάδες, πόλεις, παραγωγή, πληθυσμός κ.λ.π.). Αντίστοιχα στην επόμενη τάξη αναλυτικά για όλες της χώρες της Ευρώπης και τέλος για τις λοιπές ηπείρους, όπου λόγω πληθώρας των χωρών γινόταν πιο περιορισμένες αναφορές ανά χώρα. Στο μάθημα μπορεί να σου ζητούσε ο δάσκαλος ή ο καθηγητής να πεις τις μεγαλύτερες πόλεις της Ισπανίας, τα κυριότερα βουνά της Κίνας, τους μεγαλύτερους ποταμούς της Νότιας Αμερικής, τον πληθυσμό του Ιράν, την πρωτεύουσα της Μαδαγασκάρης κ.ο.κ. Όλα αυτά έπρεπε να ξέρεις να τα δείξεις στο χάρτη και  να έχεις συνειδητοποιήσει που βρίσκονται.

Στην τάξη υπήρχαν για το μάθημα μεγάλοι χάρτες της Ελλάδας, της Ευρώπης, των Ηπείρων της Γης, πολιτικοί, που έδειχναν τις χώρες με τα σύνορά τους και τις πόλεις και γεωφυσικοί, που εμφάνιζαν τα βουνά, τα ποτάμια, τις πεδιάδες, τις λίμνες κ.λ.π. Για το μάθημα στο σπίτι προετοιμάζαμε εκτός από τη μελέτη του μαθήματος και δικούς μας χάρτες για το μάθημα της ημέρας, σε μπλοκ ιχνογραφίας με τη μέθοδο του «ξεπατικώματος», που ήταν ομολογουμένως αρκετά απαιτητική, από την άλλη αν είχες όρεξη, μπορούσες να βγάλεις με αυτή ένα μικρό κομψοτέχνημα δικής σου κατασκευής.

Στα μεταγενέστερα χρόνια τα πράγματα άλλαξαν τόσο στη διδασκαλία της γεωγραφίας όσο και άλλων μαθημάτων από αυτά που κάποτε χαρακτηρίζονταν (πολύ κακώς) ως «δευτερεύοντα» (ιστορία, θρησκευτικά, τεχνικά, ζωολογία, φυτολογία, μουσική, κ.λ.π.). Η διδασκαλία της γεωγραφίας, όπως περιγράφηκε πιο πάνω, φαίνεται ότι ήταν πολύ … καταπιεστική και στο πλαίσιο της φιλοσοφίας της «ήσσονος προσπαθείας», που γενικότερα επικράτησε και μέχρι σήμερα εξελίσσεται, η γεωγραφία έχει γίνει ένα φάντασμα χωρίς ουσία και νόημα (κατά την άποψή μου πάντα). Κατανοοώ και επικροτώ απόλυτα την ανάγκη της διδασκαλίας της περιβαλλοντικής συνείδησης και της οικολογίας. Αυτό όμως οφείλει να είναι ένα ξεχωριστό μάθημα με σπουδαίο πεδίο πρακτικής εφαρμογής από τα παιδιά (ανακύκλωση κ.λ.π.).  Όμως, αν δει κανείς τα σχολικά βιβλία της γεωγραφίας σήμερα μοιάζουν περισσότερο με εγχειρίδια οικολογίας παρά γεωγραφίας. Νομίζω όμως, πως για να σώσουμε τον πλανήτη, πρέπει πρώτα να τον γνωρίζουμε.

Οι αγεωγράφητοι άνθρωποι είναι πια συντριπτική πλειοψηφία και σχεδόν το σύνολο των νέων ανθρώπων, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και παγκοσμίως. Είναι πραγματικά κρίμα, γιατί σήμερα με τα μέσα που υπάρχουν μέσω του διαδικτύου θα μπορούσε η διδασκαλία της γεωγραφίας να γίνει τρομερά ενδιαφέρουσα και διασκεδαστική. Πρέπει να αναγνωρίσω ότι, όπως λέει και μια φίλη μου από την Αγγλία, συνταξιούχος πλέον καθηγήτρια γεωγραφίας, η γεωγραφία είναι κάτι που είτε το λατρεύεις, είτε το απεχθάνεσαι. Η γεωγραφική γνώση έχει όμως σπουδαία οφέλη. Γνωρίζεις τον κόσμο γύρω σου κοντά και μακριά. Εννοείται ότι κάνεις καλύτερα και πιο ουσιαστικά ταξίδια πραγματικά ή νοερά. Κατανοείς πληρέστερα την ιστορία, τις πολιτικές εξελίξεις, τις αλλαγές στο περιβάλλον, ακόμη και τη νοοτροπία των ανθρώπων από άλλες χώρες.

Εμείς πάλι της … πολλής γεωγραφίας έχουμε άλλα προβλήματα σήμερα, καθώς προσπαθούμε να αφομοιώσουμε όσο περισσότερα πράγματα μπορούμε από την πλημμυρίδα των πληροφοριών, που βρίσκουμε στο διαδίκτυο. Εφαρμογές όπως το Google Earth μας πάνε -κυριολεκτικά- παντού στον κόσμο. Μας λύνονται τρελές απορίες, όπως εκείνη που είχα: «πως είναι το (περίπου) τριεθνές σημείο Ρωσίας-Κίνας-Βόρειας Κορέας ;»  Εκτός αυτού μας απασχολεί η λύση όλο και πιο εξεζητημένων και διεστραμμένων γεωγραφικών κουίζ, που κάποιοι πιο τρελαμένοι από εμάς έχουν σκαρώσει …

Στην περίπτωσή μου, για όλα αυτά ομολογώ ότι φταίει μια γκοφρέτα. Δυστυχώς, οι σημερινές γκοφρέτες έχουν μόνο το γλύκισμα μέσα και τίποτε περισσότερο …

 

 

Πέντε στίχοι για το χρόνο

«Why do we give up our hearts to the past and why must we grow up so fast ?»                               Eagles «Pretty Maids All In A Row» ( από το «Hotel California»-1977)

«Who knows where the time goes ?»                                                                                                                        Sandy Denny (από το «All Our Own Work» -1973)

Θα μπορούσαμε να γεμίσουμε τόμους με υπέροχους στίχους σαν τους παραπάνω, που ασχολούνται με το χρόνο. Κάθε μορφής τέχνη έχει εξαντλητικά καλύψει το μυστήριο του χρόνου. Αλλά πρωτίστως η επιστήμη της φυσικής είναι αυτή που βρίσκεται στην αιχμή της έρευνας για το μέγεθος αυτό. Η ίδια η ύπαρξη του χρόνου έχει αμφισβητηθεί. Λένε μερικοί επιστήμονες πως δεν υπάρχει αλλά έχει δημιουργηθεί από τους ανθρώπους για να οργανώνουν τη ζωή τους. Πως μόνοι μας βάλαμε τους εαυτούς μας σε κουτάκια ανάλογα με την κίνηση της Γης, του Ήλιου και της Σελήνης για να ξέρουμε τι μας γίνεται. Γίγαντες της επιστήμης όπως ο Άλμπερτ Αινστάιν και ο Στήβεν Χώκινγκ βασίζουν τις θεωρίες τους στο χρόνο συνδέοντας τον με το χώρο στο διάστημα, δημιουργώντας ένα νέο μέγεθος, το χωροχρόνο, που μοιάζει στις γραφικές παραστάσεις με τεντωμένο ύφασμα.

Η ύπαρξη του χρόνου μπορεί να αμφισβητείται και να ερευνάται, εκείνο όμως που σίγουρα βλέπουμε είναι οι συνέπειες από το πέρασμά του. Τις διαπιστώνουμε στο σώμα και το πνεύμα μας και σε εκείνα των άλλων, στην αλλαγή των τοπίων, στη μεταβολή του κλίματος, στο ρου της ιστορίας, στις γεννήσεις και στους θανάτους. Ο χρόνος αδυσώπητα κινείται γραμμικά προς μια κατεύθυνση, εκείνη του μέλλοντος. Εμείς είμαστε για μια στιγμή στη διάσταση του παρόντος, που την επόμενη στιγμή είναι ήδη παρελθόν και πάει λέγοντας. Πριν από αρκετά χρόνια, είχα γοητευτεί από τον Ηράκλειτο, το μοναδικό εκείνο «σκοτεινό» φιλόσοσοφο της αρχαιότητας, που δε μοιάζει με κανέναν άλλο, ίσως επειδή εισάγει στην ελληνική σκέψη την παράταιρη γι’αυτή έννοια της αέναης μεταβολής των πάντων («Τα πάντα ρει και ουδέν μένει..»).  Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά ρητά του Ηρακλείτου είναι επίσης το «Ποταμώ ουκ έστιν εμβήναι δις τω αυτώ» (Δε μπορείς να μπεις δυο φορές στο ίδιο ποτάμι), καθώς το νερό στο οποίο μπήκες μέσα την πρώτη φορά έχει φύγει, έχει πάει πιο κάτω και το ποτάμι της δεύτερης φοράς είναι πια άλλο. Έτσι και ο χρόνος, εξάλλου μια από τις πιο συνηθισμένες του παρομοιώσεις είναι «το ποτάμι του χρόνου».

Πάντα η αναδίφηση του παρελθόντος αλλά και η προσπάθεια για πρόβλεψη του μέλλοντος ήταν βασικές έγνοιες των ανθρώπων. Με την έλευση του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχει εκτιναχθεί το πρώτο από τα δύο αυτά φαινόμενα. Αναρίθμητες ομάδες ασχολούνται με αναρτήσεις φωτογραφιών από το παρελθόν σε μια προσπάθεια ανάδειξης και διάσωσής του σε επίπεδο χωριών, πόλεων, συλλόγων, επαγγελμάτων, συνηθειών, ιστορικών γεγονότων. Ένας θαυμαστός πλούτος εικόνων και γνώσεων μας διακτινίζει κυριολεκτικά σε τόπους και εποχές, που απλώς είχαμε (ή δεν είχαμε) ακούσει την ύπαρξή τους, αλλά και σε τόπους και εποχές, που ζήσαμε οι ίδιοι, προκαλώντας μας ένα υπέροχο αίσθημα «deja vu». Έτσι, απολαμβάνω ιδιαίτερα τη συμμετοχή μου σε ομάδες με παλιές φωτογραφίες από την πόλη που γεννήθηκα, το Αγρίνιο, την πόλη που μεγάλωσα, τα Ιωάννινα και την πόλη που έζησα τα φοιτητικά μου χρόνια, την Αθήνα. Ακόμη ομάδες ανθρώπων με απίστευτες, εμβριθείς γνώσεις και φωτογραφικά τεκμήρια για ένα θέμα που με ενδιαφέρει ιδιαίτερα, τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο. Είναι αυτή η αναζήτηση του παρελθόντος ένα αναγκαίο εργαλείο αυτοπροσδιορισμού ή μήπως μια μόδα; Για κάποιους όπως βλέπω είναι έργο ζωής αν κρίνω από τα καταπληκτικά αρχεία που διαθέτουν και αναρτούν και αυτό είναι θαυμάσιο. Προσωπικά θεωρώ τη γνώση του παρελθόντος σπουδαίο στήριγμα για το μέλλον. Πάντα όμως ελλοχεύει η παγίδα να θαφτείς στο παρελθόν, που νοσταλγείς τόσο και να μην ξανοιχτείς στο μέλλον, όπως πρέπει. Το λέει εξάλλου ξεκάθαρα ο Νηλ Γιάνγκ στο «Ambulance Blues»:

 «It’s easy to get buried in the past, when you try to make a good thing last…».  

Και το μέλλον; Πάμε και βλέπουμε… Είναι (και πάντα ήταν) τόσο άδηλο και απρόβλεπτο, τόσο για το καλό όσο (κυρίως) για το κακό. Άσε που είναι και μακριά, οπότε ας ζούμε το σήμερα με ένταση και ουσία πράξεων και συναισθημάτων καλύτερα κι ας κάνουμε και κανένα λάθος στην πορεία. Κλείνοντας θα επικαλεστώ δύο ακόμη αγαπημένους στίχους:

The past is a fact, the present a mistake and the future we always live too late    

έλεγε ο Πωλ «Modfather» Ουέλλερ στο υπέροχο «My ever changing moods» και βεβαίως ο μέγιστος Πρινς, που κλείνοντας πονηρά και σκαμπρόζικα το μάτι στο «New Position» μας προτρέπει να είμαστε τολμηροί στην αντιμετώπιση του μέλλοντος, λέγοντάς μας :                                             

«Let’s go fishing in the river, the river of life…»