Με αφορμή το πρόσφατη παγκόσμια καραντίνα και τον περιορισμό όλων μας σε χώρους μικρότερους από εκείνους που έχουμε συνηθίσει, είναι ενδιαφέρον να μάθουμε την εμπειρία ανθρώπων, που ζουν σε τέτοιες συνθήκες για μεγάλα διαστήματα. Μπορώ να σκεφτώ όσους ζουν και εργάζονται σε πλοία και υποβρύχια, τους φυλακισμένους και βεβαίως τη μικρή ομάδα των ανθρώπων, που ζουν στο Διάστημα, δηλαδή τους αστροναύτες και κοσμοναύτες. Tα διαστημικά ταξίδια ήταν για τη γενιά μου ένα ορόσημο, που την κορύφωσή του ζήσαμε το καλοκαίρι του 1969, όταν ο Νηλ Άρμστρονγκ και ο Μπαζ Ολντριν πάτησαν στην επιφάνεια της Σελήνης. Θυμάμαι ακόμη να έχω σχολικά τετράδια με τους αστροναύτες και τη σεληνάκατο στο εξώφυλλο και να βλέπουμε στις τηλεοράσεις την ασπρόμαυρη εικόνα από τη σεληνιακή επιφάνεια. Βλέποντας τις ίδιες σκηνές εμπνεύστηκαν και έγιναν αστροναύτες οι συγγραφείς των δύο βιβλίων, που έχουν κυκλοφορήσει στην Ελλάδα το τελευταίο διάστημα. Πρόκειται για τον Αμερικανό Σκοτ Κέλι («Αντοχή-Ένας χρόνος στο Διάστημα-Μια ζωή ανακαλύψεων»-εκδόσεις Ροπή-μετάφραση Στέλλα Τσικρικά) και τον Καναδό Κρις Χάντφιλντ («Οδηγός ενός αστροναύτη για τη ζωή στη Γη»-εκδόσεις Πατάκη-μετάφραση Νίκος Αποστολόπουλος).
Ο Σκοτ Κέλι είναι ο άνθρωπος με τη μεγαλύτερη συνεχόμενη διαβίωση στο Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, διάρκειας ενός έτους. Από την άλλη, ο Κρις Χάντφιλντ είναι ο πρώτος Καναδός αστροναύτης και εκείνος, που έκανε για πρώτη φορά ευρύτατη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από το Διάστημα κάνοντας γνωστό στο παγκόσμιο κοινό πολλές άγνωστες πλευρές του τρόπου ζωής σε συνθήκες μηδενικής βαρύτητας. Κοινά τους χαρακτηριστικά είναι ότι ξεκίνησαν ως πιλότοι μαχητικών αεροσκαφών, αρχιδοκιμαστές αεροσκαφών και στη συνέχεια αστροναύτες. Αμφότεροι αντιμετώπισαν κάποιο πρόβλημα υγείας, που παραλίγο θα τους κόστιζε την επιλογή τους ως αστροναυτών. Ο Σκοτ Κέλι επίσης υπήρξε ο ίδιος αντικείμενο μιας σειράς πειραμάτων με αντικείμενο τον ίδιο και το δίδυμο αδελφό του Μαρκ Κέλι, επίσης αστροναύτη. Αμφότεροι έχουν συμμετάσχει σε διαστημικά ταξίδια με το διαστημικό λεωφορείο και στο Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ISS).
Τα δύο βιβλία είναι εν πολλοίς αυτοβιογραφικά των δύο αστροναυτών. Αναφέρονται στα παιδικά τους χρόνια, τις σπουδές τους, την οικογενειακή και προσωπική τους ιστορία, πράγμα, που αναμφίβολα μας βοηθά να κατανοήσουμε το υπόβαθρο ανθρώπων όπως αυτοί, που κάνουν κάτι τόσο ξεχωριστό. Είναι ξεκάθαρο, πως για να γίνει κανείς αστροναύτης χρειάζονται μια σειρά από εξαιρετικά προσόντα σωματικά και πνευματικά. Το ταξίδι και η ζωή στο διάστημα απαιτούν γνώσεις σε βάθος, τεράστια αποθέματα υπομονής, ψυχραιμίας και καθαρής σκέψης, τόλμη σε υπέρτατο βαθμό συνδυασμένη όμως με προσεκτική επιστημονική αντιμετώπιση των καταστάσεων. Ακόμη τέλεια φυσική κατάσταση, η οποία πρέπει να διατηρείται συνεχώς κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης αλλά και του ταξιδιού στο διάστημα. Η εκπαίδευση είναι πολυετής και σκληρή. Ατελείωτες ώρες εκμάθησης συγκεκριμένων διαδικασιών για αντιμετώπιση κάθε πιθανού και απίθανου προβλήματος. Αμέτρητα τεστ ψυχολογικής και σωματικής αντοχής και βέβαια εξοικείωση με την έλλειψη βαρύτητας στο διάστημα, τον παράγοντα που κατά κύριο λόγο υπαγορεύει τον τρόπο ζωής και εργασίας στα διαστημόπλοια και το Διεθνή Διαστημικό Σταθμό.
Η προσπάθεια για κατάκτηση του Διαστήματος ξεκίνησε μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η πυραυλική τεχνολογία, που ανέπτυξαν οι Ναζί, ήταν η βάση για το μελλοντικό σχεδιασμό. Αν και οι πρώτοι, που απέκτησαν την τεχνολογία αυτή, ήταν οι Αμερικανοί, καθώς μάζεψαν όλους τους Γερμανούς επιστήμονες με επικεφαλής τον Βέρνερ φον Μπράουν, οι Σοβιετικοί ήταν αυτοί που πήραν τα εύσημα της πρωτοπορίας. Με το σχεδιασμό και τη διεύθυνση του μυθικού επιστήμονα Σεργκέι Κορόλεφ, (αφού πρώτα αυτός ανασύρθηκε από τα σταλινικά γκούλαγκ, όπου κρατούνταν), η Σοβιετική Ένωση κατάφερε στη δεκαετία του 1950 να στείλει γύρω από τη Γη δορυφόρο (Σπούτνικ 1), διαστημόπλοιο με ζώο (τη σκυλίτσα Λάικα) και άνθρωπο (Γιούρι Γκαγκάριν).
Μεσούντος του Ψυχρού Πολέμου, οι ΗΠΑ ήταν υποχρεωμένες να απαντήσουν, ξεκινώντας τη δική τους κούρσα στη δεκαετία του 1960, που κατέληξε με το πρόγραμμα «Απόλλων» στην κατάκτηση της Σελήνης. Έκτοτε οι δύο υπερδυνάμεις -ενώ στη Γη ασχολούνταν με τον ανταγωνισμό τους στα πυρηνικά όπλα- όλως περιέργως- στο Διάστημα άρχισαν αργά αλλά σταθερά να προσεγγίζουν. Στη δεκαετία του 1970 ένα αμερικανικό και ένα σοβιετικό διαστημόπλοιο συνδέθηκαν στον ουρανό πάνω από τη διαιρεμένη τότε Γερμανία, ενώ αργότερα Αμερικανοί αστροναύτες φιλοξενήθηκαν στο σοβιετικό διαστημικό σταθμό «Μιρ».
Θεωρώ εξαιρετικά μεγάλης σημασίας για την ιστορία του μέλλοντος την απόφαση για τη δημιουργία του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού. Εκεί οι ΗΠΑ, η Ρωσία, η Ευρώπη, ο Καναδάς και η Ιαπωνία ένωσαν τις δυνάμεις τους και δημιούργησαν αυτή την πολιτεία στο Διάστημα, όπου η ανθρωπότητα ετοιμάζει το επόμενο βήμα της έξω από τη Γη. Μέσα από τα βιβλία των δύο αστροναυτών περιγράφεται πολύ γλαφυρά το ιδιαίτερα εντυπωσιακό γεγονός της απόλυτης ρωσικής κυριαρχίας σε θέματα εκπαίδευσης και μετακίνησης από και προς το Διεθνή Διαστημικό Σταθμό. Οι ΗΠΑ έχουν εκχωρήσει όλα αυτά τα ζητήματα στη Ρωσία εμπιστευόμενες τις παλιές αλλά δοκιμασμένες μεθόδους της. Το πιο θεμελιώδες στοιχείο είναι ότι πλέον εκτοξεύσεις επανδρωμένων αποστολών γίνονται μόνο από το περίφημο Κοσμοδρόμιο στο Μπαϊκονούρ, το οποίο ανήκει στο Καζακστάν, έχει όμως παραχωρηθεί στη Ρωσία μέχρι το 2050. Εκεί μέσα από την ασιατική στέπα, ξεκινούν οι πύραυλοι Σογιούζ για να συναντήσουν το Διεθνή Διαστημικό Σταθμό. Όλοι οι αστροναύτες (αμερικανοί, ευρωπαίοι, ιάπωνες), είναι υποχρεωμένοι να μάθουν και να μιλούν άπταιστα ρωσικά. Πριν την εκτόξευση υποχρεωτικά ακολουθείται πολυήμερη καραντίνα του τριμελούς πληρώματος, που συνήθως είναι δύο Ρώσοι και ένας Αμερικανός ή Ευρωπαίος, καθώς και του αναπληρωματικού πληρώματος, που έχει την ίδια σύνθεση.
Η καραντίνα αποσκοπεί στο να τεθούν σε ελεγχόμενο περιβάλλον οι ταξιδιώτες πριν την εκτόξευση. Οι δύο συγγραφείς περιγράφουν διάφορα «γούρια», που τηρούνται απαρέγκλιτα στο Μπαϊκονούρ πριν την εκτόξευση. Ανάμεσα στα πολλά είναι ότι το πλήρωμα ευλογεί ένας ορθόδοξος ιερωμένος, ο οποίος εδώ και πολλά χρόνια είναι ο ίδιος, ο πατήρ Κλήμης, που ραντίζει επίσης με αγίασμα τον πύραυλο. Ακόμη είναι έθιμο-γούρι οι άνδρες αστροναύτες-κοσμοναύτες να … ουρούν για τελευταία φορά πριν εγκαταλείψουν τη Γη στο πίσω δεξιό ελαστικό του λεωφορείου, που τους μεταφέρει στην πλατφόρμα εκτόξευσης. Ο λόγος είναι ότι το ίδιο είχε κάνει ο Γιούρι Γκαγκάριν στην ιστορική του πρώτη διαστημική πτήση.
Το Σογιούζ είναι τεχνολογικά παμπάλαιο, όπως και οι ρωσικές διαστημικές στολές Σοκόλ, αναγόμενα αμφότερα στη δεκαετία του ’70. Όμως η «Roscosmos» (το αντίστοιχο της NASA) ήταν πάντα της άποψης ότι εάν κάτι λειτουργεί και είναι αποτελεσματικό, το κρατάμε και το χρησιμοποιούμε ακόμη και αν είναι φτηνιάρικο ή ξεπερασμένο. Με έκπληξη οι αστροναύτες από τις ΗΠΑ και την Ευρώπη διαπιστώνουν ότι ο στολές Σοκόλ σε μερικά σημεία κλείνουν με … λαστιχάκια, όπως αυτά, που τυλίγουν τα τυριά στο σουπερμάρκετ. Αλλά δουλίτσα γίνεται σε κάθε περίπτωση. Η εξυπηρέτηση της NASA από τις εγκαταστάσεις του Μπαϊκονούρ είναι εξαιρετικά «αλμυρή». Η NASA καταβάλει στη Roscosmos (κρατηθείτε) 18 εκ. δολλάρια ημερησίως – ανά αστροναύτη !!! Αυτός είναι ο λόγος που πρόσφατα έπειτα από πολλά χρόνια έγινε εκτόξευση επανδρωμένου πυραύλου Dragon-X από τη Φλόριντα προς το Διαστημικό Σταθμό. Ο Ίλον Μασκ πρέπει να είναι πιο …οικονομικός από τους Ρώσους.
Πολυάριθμα επιστημονικά πειράματα εκτελούνται συνεχώς εκεί πάνω σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας, τόσο σε εργαστήρια αλλά και πάνω στους ίδιους τους διαστημικούς επιβάτες. Ο Σκοτ Κέλι περιγράφει γλαφυρά το πως βίωσε ένα ολόκληρο χρόνο στο διάστημα, τις ψυχολογικές και σωματικές του μεταπτώσεις, τον περιορισμό για τόσο μεγάλο διάστημα σε τόσο μικρό χώρο. Επί ένα χρόνο κάθε ημέρα συντηρούσε το κλιματιστικό σύστημα με θρησκευτική ευλάβεια, μια διαδικασία πολύωρη και για γερά νεύρα. Ο Κρις Χάντφιλντ ακόμη αναφέρει εκείνες τις δύο περίφημες ιστορίες του, όταν ευρισκόμενος σε διαστημικό περίπατο έξω από το Σταθμό το τζάμι του κράνους του γέμισε υδρατμούς και δεν έβλεπε και ακόμη όταν η είσοδος του Σταθμού είχε φρακάρει και δε μπορούσε να επιστρέψει μέσα. Στην πρώτη περίπτωση έλυσε το πρόβλημα με μια βαλβίδα εξαέρωσης που είχε στο κράνος ενώ στη δεύτερη με έναν… ελβετικό σουγιά.
Οι Ρώσοι κοσμοναύτες διαμένουν σε ξεχωριστό τμήμα του Σταθμού. Συχνά ανταλλάσσουν επισκέψεις με τους αστροναύτες και βεβαίως υπάρχει συνεργασία όποτε υπάρχουν προβλήματα, γενικά όμως ο καθένας κάνει τα δικά του πράγματα. Ο Σκοτ Κέλι λέει πως σε αντίθεση με τους Αμερικανούς αστροναύτες, που έχουν συνέχεια επικοινωνία με τo Κέντρο της NASA στο Χιούστον και ζητούν βοήθεια και συμβουλές από τη Γη, οι Ρώσοι κοσμοναύτες αποφεύγουν τη συχνή επικοινωνία με τη Μόσχα για βοήθεια και συμβουλές. Ο λόγος είναι ότι έχουν γραμμή να λύνουν τα προβλήματα μόνοι τους, διαφορετικά μπορεί να έχουν διάφορες συνέπειες, κυρίως οικονομικές (πρόστιμα, μείωση αποδοχών κ.λ.π.).
Η ζωή στο Διεθνή Διαστημικό Σταθμό είναι μια πρόβα τζενεράλε για το μέλλον της ανθρωπότητας. Τα επόμενα χρόνια η NASA θα επανέλθει στη Σελήνη με αστροναύτες (πρόγραμμα Artemis) και κάποια στιγμή τα επόμενα 30 χρόνια άνθρωποι θα ταξιδέψουν στον Άρη. Οι αστροναύτες είναι πεπεισμένοι ότι η ανθρωπότητα στο μέλλον πρέπει να αρχίσει να ζει και σε άλλους πλανήτες, καθώς η Γη δε θα μας αντέξει όλους. Λένε ακόμη αυτοί οι λίγοι τυχεροί που είχαν το προνόμιο να δουν αυτό το θέαμα πως η Γη από το διάστημα μοιάζει και είναι ένας οργανισμός, που πάλλεται από ζωή, που αγωνίζεται και αυτός να επιβιώσει μέσα στην μαύρη απεραντοσύνη του Σύμπαντος και που βρίσκει τους τρόπους να αυτο-γιατρεύεται. Τέλος, πως είμαστε απίστευτα τυχεροί που ζούμε πάνω σε αυτό το μοναδικό παράξενο βράχο. Συστήνω ένθερμα προς παρακολούθηση την ομώνυμη σειρά ντοκιμαντέρ «One Strange Rock», στην οποία εμφανίζεται μαζί με άλλους αστροναύτες και ο Κρις Χάντφιλντ, όπως επίσης και τα δύο βιβλία των αστροναυτών, για τα οποία σας μίλησα.
christospanos 