Είναι 11 Σεπτεμβρίου 1973. Στη Χιλή εκδηλώνεται το πραξικόπημα του στρατηγού Αουγκούστο Πινοσέτ για την ανατροπή του σοσιαλιστή προέδρου της χώρας Σαλβαντόρ Αλιέντε. Τα στρατιωτικά τμήματα των πραξικοπηματιών εισβάλλουν σε διάφορα κτίρια προκειμένου να συλλάβουν όσους θεωρούν εμπόδιο στις επιδιώξεις τους για την κατάληψη της εξουσίας με τη βία. Ένας από τους πιο σημαντικούς τέτοιους ανθρώπους είναι ο Βίκτορ Χάρα. Προσωπικότητα πολύπλευρη και χαρισματική ο Χάρα είναι για τους Χιλιανούς ένα πραγματικό σύμβολο. Μουσικός, τροβαδούρος, με τα τραγούδια του να μιλούν για την αγάπη, την ειρήνη και την κοινωνική αδικία. Από αυτόν εμπνεύστηκαν μια μεγάλη σειρά τραγουδοποιών που αναγέννησαν τη μουσική της Χιλής. Άνθρωπος του θεάτρου, σκηνοθέτης και ηθοποιός με σπουδαίες περγαμηνές στον τομέα αυτό. Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σαντιάγο και κοινωνικός ακτιβιστής για την υποστήριξη των κοινωνικών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ενεργός υποστηρικτής της αριστερής πολιτικής του Προέδρου Αλιέντε και έπειτα από όλα αυτά «κόκκινο πανί» για τους χουντικούς του Πινοσέτ. Το βράδυ της εκδήλωσης του πραξικοπήματος ο Χάρα κλείνεται στο κτίριο του Πανεπιστημίου μαζί άλλους καθηγητές και φοιτητές και ο ίδιος τραγουδά όλη τη νύχτα για να τους ανυψώσει το ηθικό. Την επόμενη ημέρα, οι στρατιώτες εισβάλλουν στο κτίριο και συλλαμβάνουν όσους βρίσκονται εκεί, ανάμεσά τους και τον Βίκτορ Χάρα. Η συνέχεια γράφεται στο Στάδιο της Χιλής, όπου συγκεντρώνονται από το στρατό χιλιάδες πολιτικών κρατουμένων.
Οι στρατιώτες ξεχωρίζουν τον Χάρα, που ήταν πολύ αναγνωρίσιμος και τον υποβάλλουν δημόσια σε φρικτά βασανιστήρια. Σε μια επίδειξη σαδισμού πολτοποιούν ένα-ένα τα δάκτυλα των χεριών του και έπειτα τον χλευάζουν ζητώντας του να παίξει κιθάρα. Στη συνέχεια ένας αξιωματικός τον πυροβολεί στο κεφάλι με τη μέθοδο της «ρώσικης ρουλέτας», ενώ ένας άλλος γαζώνει το σώμα του με σαράντα σφαίρες. Έπειτα, το πτώμα του κρεμιέται στην είσοδο του Σταδίου για να το βλέπουν οι άλλοι κρατούμενοι. Αργότερα το σώμα του στοιβάζεται μαζί με εκατοντάδες άλλα πτώματα δολοφονημένων κρατουμένων και στο τέλος πετιέται σε ένα απόμερο δρόμο μιας παραγκούπολης έξω από το Σαντιάγο. Εκεί αναγνωρίζεται από κάποιους κατοίκους, που ειδοποιούν τη σύζυγό του. Εκείνη τρέχει να παραλάβει τη σορό του και αφού τον κηδεύει κρυφά, σπεύδει να φύγει στην εξορία.
Ο Βίκτορ Χάρα με τη σύζυγό του Τζόαν και τις κόρες του Αμάντα και Μανουέλα.
Από τότε έχουν περάσει 45 χρόνια. Ο Βίκτορ Χάρα έχει γίνει παγκόσμιο σύμβολο, ιδιαίτερα στο χώρο των καλλιτεχνών. Κάθε χρόνο από το θάνατό του υμνείται σε τραγούδια, ποιήματα, λογοτεχνικά, θεατρικά, κινηματογραφικά και εικαστικά έργα. Από τον Λένον και τον Σπρίγκστιν, τους U2 τους Calexico, οι μουσικοί έχουν υμνήσει τη μνήμη του. Η δημοκρατία έχει αποκατασταθεί στη Χιλή έπειτα από πολλά χρόνια. Τι έγινε όμως για την απόδοση δικαιοσύνης για τη δολοφονία του; Η δικτατορία του Πινοσέτ κράτησε σχεδόν μέχρι το θάνατό του το 2006. Αυτό με τη σειρά του κατέστησε δυσχερέστατες τις όποιες ενέργειες για τη δίωξη των υπαιτίων για εγκλήματα στη διάρκεια της δικτατορίας του Πινοσέτ. Ήδη, οι όποιες κατηγορίες εναντίον του Πινοσέτ και των συνεργών του μπήκαν όπως-όπως στο αρχείο.
Ο δικτάτορας Αουγκούστο Πινοσέτ
Η οικογένεια του Βίκτορ Χάρα, δηλαδή η σύζυγός του Τζόαν και οι δύο κόρες του Μανουέλα και Αμάντα, βρήκαν συμπαράσταση από μια αμερικανική οργάνωση νομικών με έδρα το Σαν Φρανσίσκο που ονομάζεται «Κέντρο για τη Δικαιοσύνη και την Απόδοση Ευθυνών», η οποία ασχολείται με τη δίωξη υπευθύνων για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, γενοκτονίες, βασανιστήρια και εγκλήματα πολέμου.
Η Τζόαν Χάρα με τις κόρες της στο δικαστήριο του Μαϊάμι
Από το 2008 στη Χιλή απαγγέλθηκαν κατηγορίες αρχικά κατά δύο στρατιωτικών και στη συνέχεια κατά οκτώ ακόμη άλλων. Οι διαδικασίες δίωξης προχωρούν με ρυθμούς χελώνας. Μεταξύ των άλλων διατάχθηκε η εκταφή της σορού του Βίκτορ Χάρα για να υπάρξουν περισσότερα στοιχεία, πράγμα που έδωσε τουλάχιστον την ευκαιρία να γίνει μια μεγαλοπρεπής νέα κηδεία του το 2009. Αλλά από πρακτικό αποτέλεσμα μηδέν… Το 2012, τελικά απαγγέλθηκε κατηγορία για τη δολοφονία του Χάρα στον απόστρατο αξιωματικό Πέδρο Μπαριέντες Νούνιες, που ταυτοποιήθηκε από πλήθος αυτοπτών μαρτύρων ως ο επικεφαλής των βασανιστών αλλά και εκείνος, που πυροβόλησε τον Χάρα στο κεφάλι. Ο Νούνιες, που έχει διαφύγει από τη Χιλή και ζει μόνιμα στο Μαϊάμι παραπέμφθηκε σε δικαστήριο της Φλόριντα στις ΗΠΑ ως εναγόμενος σε αστική δίκη αποζημίωσης της οικογένειας Χάρα. Η δίκη άρχισε το 2015 και τελείωσε ένα χρόνο αργότερα. Ο Νούνιες υποστήριξε ότι δεν είχε καμία σχέση με το φόνο του Χάρα και ότι ούτε κάν τον ήξερε. Οι ισχυρισμοί του απορρίφθηκαν και το δικαστήριο επιδίκασε στην ενάγουσα οικογένεια της Τζόαν Χάρα και των θυγατέρων της ως αποζημίωση το ποσό των 28 εκ. δολλαρίων, το οποίο δεν πρόκειται φυσικά να εισπράξουν από τον εναγόμενο, ο οποίος δήλωσε «ουκ αν λάβοις παρά του μη έχοντος»… Πρόκειται φυσικά για μια ηθική δικαίωση έπειτα από 43 χρόνια. Έχει επίσης ζητηθεί η έκδοση του Νούνιες στη Χιλή για να δικαστεί εκεί για το ποινικό μέρος της υπόθεσης, πλην όμως ούτε αυτό μέχρι σήμερα έχει ολοκληρωθεί.
Ο Πέδρο Μπαριέντες Νούνιες
Καθώς τα χρόνια περνούν, το αίτημα για απόδοση δικαιοσύνης για τα εγκλήματα της χούντας του Πινοσέτ μοιάζει να χάνεται στη ροή του χρόνου. Όμως για εκατομμύρια ανθρώπους σε όλη τη Γη ο Βίκτορ Χάρα αποτελεί μια μοναδική φιγούρα στο μαρτυρολόγιο όσων χάθηκαν υπερασπιζόμενοι ειρηνικά τις ιδέες τους.
«Το να πεθάνεις δε συνιστά απώλεια. Το να ζήσεις δεν έχει κανένα όφελος»
Ήταν πάντα χαμογελαστός. Το χαμόγελο σπάνια έφευγε από το πρόσωπό του. Τις περισσότερες φορές ήταν μια υποψία μειδιάματος, έδινε όμως την εντύπωση ενός πρόσχαρου ανθρώπου. Το όνομά του ήταν Σαλότ Σορ, όμως κανείς πια δεν τον γνωρίζει με αυτό. Η ανθρωπότητα τον θυμάται ως ένα από τους πλέον αιμοσταγείς δικτάτορες της παγκόσμιας ιστορίας με το «nome de guerre» του: «Πολ Ποτ».
Σαλότ Σορ, γνωστός ως Πολ Ποτ
Το βιβλίο «Πολ Ποτ – Ανατομία ενός εφιάλτη» (εκδόσεις «Μοντέρνοι Καιροί»-μετάφραση Τιτίνα Σπερελάκη), γράφτηκε από το βρεττανό δημοσιογράφο Φίλιπ Σορτ, ανταποκριτή του BBC επί 20 χρόνια στη ΝΑ Ασία και είναι προϊόν μιας εξαντλητικής επιτόπιας έρευνας, που διήρκεσε πολλά χρόνια. Για όποιον δεν είναι φίλος των ιστορικών συγγραμμάτων μπορεί να αποδειχθεί δύσκολο και κουραστικό. Πολλά ονόματα, πολλές τοποθεσίες, άπειρες παραπομπές σε πηγές, όλα απαραίτητα για την ιστορική τεκμηρίωση. Απαιτείται ακόμη να έχει κανείς μια βασική εξοικείωση με τα γεωπολιτικά γεγονότα της περιοχής της Νοτιοανατολικής Ασίας από το 1945 και μετά. Ξεκινώντας την ανάγνωση, ας πούμε ότι ήξερα τα πολύ βασικά σε επίπεδο γεγονότων και προσώπων. Σε κάθε περίπτωση ήθελα να ξεκαθαρίσω και φυσικά να μάθω πολλά ακόμη για το δράμα της Καμπότζης: τι προηγήθηκε και κυρίως τι συνέβη εκείνη τη μοιραία τετραετία 1975-1979, όταν τρία εκατομμύρια άνθρωποι εξοντώθηκαν στο όνομα μιας «ουτοπίας», συνώνυμης με τους χειρότερους εφιάλτες της ανθρωπότητας.
Το βιβλίο του Φίλιπ Σορτ δεν είναι μόνο η βιογραφία του Πολ Ποτ, αλλά εκτείνεται σε όλη την ιστορία της Ινδοκίνας από το 1930 και μετά, παρέχοντας έτσι το περίπλοκο πλαίσιο μέσα στο οποίο δημιουργήθηκε το φαινόμενο των Ερυθρών Χμέρ. Ο Σαλότ Σορ ήταν γόνος μιας εύπορης οικογένειας της Καμπότζης. Γεννήθηκε το 1925 σε μια πόλη στα νότια της χώρας, η οποία τότε βρισκόταν κάτω από την αποικιακή διακυβέρνηση της Γαλλίας, όπως και η υπόλοιπη Ινδοκίνα (Βιετνάμ και Λάος). Από μικρός ήρθε σε επαφή με το Βουδισμό Θεραβάντα, μια από τις πιο ακραίες όψεις της θρησκείας αυτής, που πρεσβεύει απλότητα, ολιγάρκεια, απόλυτη πίστη και υποταγή στους ανωτέρους. Λέγεται ότι αυτή του η καταβολή έπαιξε αργότερα σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της πολιτικής του ιδεολογίας. Φοίτησε στο πιο ευυπόληπτο σχολείο της πρωτεύουσας Πνομ Πεν, το ονομαστό Λύκειο Σισοβάτ. Όμως, κατά το κοινώς λεγόμενο «δεν τα έπαιρνε τα γράμματα» και έτσι η οικογένειά του το 1949 τον έστειλε στο Παρίσι για να σπουδάσει ηλεκτρολόγος σε τεχνική σχολή. Εκεί γνώρισε και άλλους νεαρούς Καμποτζιανούς, οι περισσότεροι παιδιά αριστοκρατικών οικογενειών και παράλληλα ήρθε σε επαφή με τις ιδέες του μαρξισμού και έγινε μέλος του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος. Εντάχθηκε ακόμη στο «Μαρξιστικό Κύκλο» των Καμποτζιανών, ο οποίος ήταν και η «μαγιά» για τη δημιουργία αργότερα του κινήματος των Ερυθρών Χμερ. Ο Σαλότ Σορ ήταν ο πρώτος από αυτούς που επέστρεψε στην Καμπότζη το 1953 χωρίς να καταφέρει να τελειώσει τις σπουδές του. Πρώτο μέλημα των νεαρών επαναστατών ήταν η εκδίωξη των Γάλλων αποικιοκρατών. Για το λόγο αυτό συμμάχησαν με τους Βιετμινχ, το βιετναμέζικο απελευθερωτικό κίνημα με επικεφαλής τον Χο Τσι Μινχ. Η συμμαχία αυτή τελείωσε με την αποχώρηση των Γάλλων και τη δημιουργία των κρατών της Ινδοκίνας. Είναι πραγματικά κομβικής σημασίας η αντιπάθεια και αντιπαλότητα μεταξύ των Καμποτζιανών και των Βιετναμέζων. Ο παράγοντας αυτός έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην ιστορία που γράφτηκε στη συνέχεια και μάλιστα από την πλευρά των Ερυθρών Χμερ έφθανε στα όρια της ψύχωσης. Τους Γάλλους διαδέχθηκαν στην Ινδοκίνα οι Αμερικανοί, για να στηρίξουν τους αντικομμουνιστές της περιοχής. Έτσι το Βιετνάμ χωρίστηκε σε Βόρειο και Νότιο, ενώ ο πόλεμος συνεχίστηκε για τα επόμενα χρόνια μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970.
Ο Σιχανούκ (δεύτερος από δεξιά) με τη γαλλίδα σύζυγό του και στελέχη των Ερυθρών Χμερ (1973)
Στην Καμπότζη κυριαρχούσε η φυσιογνωμία του πρίγκηπα Νοροντόμ Σιχανούκ, που ήταν ο ηγέτης της χώρας. Ο Σιχανούκ αποτελεί μια μοναδική περίπτωση πολιτικού, που κυμαινόταν ανάμεσα στον αυταρχισμό και τη δημοκρατία, τον φιλοκομμουνισμό και την παραδοσιακή μοναρχία, προσπαθώντας να τους έχει όλους ευχαριστημένους και να τα έχει καλά με όλους μέσα και έξω από την Καμπότζη. Ο βασικός στρατηγικός του σύμμαχος ήταν η μαοϊκή Κίνα, προσπαθούσε όμως να κρατά ισορροπίες και με τους Αμερικανούς. Όσο για την ομάδα του Πολ Ποτ, τους έβλεπε με συμπάθεια και προσπαθούσε να τους έχει υπό έλεγχο. Μάλιστα ήταν αυτός που τους βάφτισε «Ερυθρούς Χμερ» (Khmer Rouge). Πληροφοριακά, η σωστή προφορά είναι «Κμερ», έχει επικρατήσει όμως το «Χμερ». Οι Ερυθροί Χμερ όμως είχαν άλλα σχέδια και φρόντισαν να ανοίξουν και αυτοί διαύλους συνεργασίας με το προς τους ίδιους πλησιέστερο ιδεολογικά κράτος, τη μαοϊκή Κίνα. Οι Κινέζοι ηγέτες και μάλιστα οι πιο σώφρονες και σοβαροί από αυτούς όπως ο πρωθυπουργός Τσου Εν Λαι και ο μετέπειτα ηγέτης Ντεγκ Χσιαοπίνγκ ήταν επιφυλακτικοί με την ιδεολογική εξαλλοσύνη των Ερυθρών Χμερ.
Ο δικτάτορας Λον Νολ κυβέρνησε την Καμπότζη από το 1970 μέχρι το 1975.
Παρά τις «ακροβατικές» ικανότητες του Σιχανούκ, το πολύ κολλητιλίκι με τους κομμουνιστές δυσαρέστησε τις ΗΠΑ, οι οποίες τον ανέτρεψαν με πραξικόπημα, οργανωμένο από τον αμερικανόφιλο στρατηγό Λον Νολ, που κυβέρνησε μέχρι το 1975 με στυγνά δικτατορικό τρόπο την Καμπότζη. Όλα τα προηγούμενα χρόνια οι Ερυθροί Χμερ κινούνταν ανάμεσα στην επίσημη πολιτική και το αντάρτικο. Μετά την ανατροπή του Σιχανούκ, που κατέφυγε στην Κίνα, οι Ερυθροί Χμερ ξεκίνησαν στις ζούγκλες της Καμπότζης έναν ανελέητο πόλεμο για την κατάληψη της εξουσίας. Η ώρα αυτή έφθασε στις 17 Απριλίου 1975.
Στρατιώτες των Ερυθρών Χμερ πανηγυρίζουν την κατάληψη της Πνομ Πεν (17.4.1975)
Οι Ερυθροί Χμερ μπήκαν στην πρωτεύουσα Πνομ Πεν, όπου έγιναν δεκτοί με ενθουσιασμό από τους ανυποψίαστους κατοίκους της. Την επόμενη όμως ημέρα άνοιξαν οι πύλες της Κολάσεως. Η διοίκηση των Ερυθρών Χμερ ανακήρυξε την ίδρυση της «Δημοκρατίας της Καμπουτσέα» και το…μηδενισμό του χρόνου, με την έναρξη του Έτους Μηδέν για την ιστορία της χώρας. Ταυτόχρονα διατάχθηκε η εκκένωση της Πνομ Πεν και όλων των πόλεων της χώρας από τους κατοίκους τους. Χωρίς καμία εξαίρεση, τα τρία εκατομμύρια κατοίκων της πρωτεύουσας και εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπων από όλη τη χώρα οδηγήθηκαν στην ύπαιθρο για να εργαστούν στα αγροκτήματα.
Η εκκένωση της Πνομ Πεν (Απρίλιος 1975)
Η Πνομ Πεν, μια πρωτεύουσα που διακρινόταν για τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα της, μετατράπηκε για τα επόμενα χρόνια σε έρημη πόλη φάντασμα. Ατελείωτα καραβάνια ανθρώπων όδευαν προς την ύπαιθρο χωρίς να τους επιτραπεί να πάρουν μαζί τους οτιδήποτε εκτός από ελάχιστα υπάρχοντα.
Όσοι αρνούνταν να φύγουν εκτελούνταν επιτόπου, όπως και όσοι καθυστερούσαν. Από την «‘Έξοδο» αυτή δεν εξαιρέθηκαν, οι ανάπηροι, οι ηλικιωμένοι, τα μικρά παιδιά, οι ασθενείς ακόμη και οι νοσηλευόμενοι στα νοσοκομεία. Οι κάτοικοι της χώρας χωρίστηκαν σε δύο κατηγορίες: τους «Παλαιούς Ανθρώπους», δηλαδή όσοι ήταν ήδη αγρότες και θα αποτελούσαν την κυρίαρχη τάξη και τους «Νέους Ανθρώπους», δηλαδή τους νεοφερμένους στην ύπαιθρο, των οποίων η θέση ήταν κατώτερη. Το πλαίσιο της μαρξιστικής ανάλυσης του Πολ Ποτ ήταν απλό: σε μια καθαρά αγροτική χώρα όπως η Καμπότζη, οι αγρότες («Παλαιοί Άνθρωποι») θα αντικαθιστούσαν το εργατικό προλεταριάτο, που δεν υπήρχε και ήταν αυτοί που θα έκαναν την επανάσταση, εγκαθιδρύοντας έναν καθαρά αγροτικό κομμουνισμό, στον οποίο τα φτωχότερα στρώματα της αγροτιάς θα είχαν την εξουσία. Στα αγροκτήματα των Ερυθρών Χμερ πέθαναν από τις κακουχίες και τον υποσιτισμό εκατομμύρια άνθρωποι τα επόμενα τέσσερα χρόνια. Η ταινία «The Killing Fields» είναι ανεξίτηλα χαραγμένη στη μνήμη όσων την είδαμε.
Στο καθεστώς που επέβαλαν οι Ερυθροί Χμέρ και στο όνομα της απόλυτης ισότητας δεν είχαν θέση και εξολοθρεύτηκαν γιατροί, δικηγόροι, δάσκαλοι, μηχανικοί και όλοι γενικά οι επιστήμονες, καθώς η αστική τους προέλευση θεωρήθηκε απειλή για τη νέα κοινωνία. Τα χρήματα και οι Τράπεζες καταργήθηκαν καθώς επίσης η μουσική και το ραδιόφωνο. Έκλεισαν πανεπιστήμια, σχολεία, νοσοκομεία και εργοστάσια. Κάθε πλευρά της ζωής των ανθρώπων ρυθμιζόταν από το καθεστώς: κανείς δε μπορούσε ελεύθερα να μετακινηθεί, να εργαστεί, να διαλέξει σύζυγο ή να φορέσει ρούχα της αρεσκείας του πέρα από τη στολή των Ερυθρών Χμερ. Άνθρωποι εκτελέστηκαν επειδή μιλούσαν μια ξένη γλώσσα, φορούσαν γυαλιά, γελούσαν, έκλαιγαν ή έδειχναν αισθήματα αγάπης και συμπόνιας για άλλο άτομο. Όπως ήταν αναμενόμενο, απαγορεύτηκε κάθε μορφής θρησκεία και χιλιάδες βουδιστές μοναχοί εξοντώθηκαν, μαζί με 8.000 χριστιανούς και σχεδόν το σύνολο της μουσουλμανικής μειονότητας των Τσαμ. Παράλληλα, εξαπολύθηκε ρατσιστικό πογκρόμ εναντίον των εθνικών μειονοτήτων της χώρας (Κινέζοι, Βιετναμέζοι και Ταϊλανδοί).
Ο Πολ Ποτ σε πορεία στη ζούγκλα. Φορά στο λαιμό το «κραμά», το χαρακτηριστικό μαντήλι των Ερυθρών Χμερ. Με το λευκό πουκάμισο ο Νούον Τσέα, δεύτερος στην ιεραρχία.
Από την ηλικία των οκτώ ετών τα παιδιά αποχωρίζονταν από τις οικογένειές τους και ζούσαν σε ειδικά στρατόπεδα εκπαίδευσης όπου διδάσκονταν ότι η πραγματική τους οικογένεια ήταν η «Ανγκάρ», δηλαδή το καθεστώς και ότι όλοι οι υπόλοιποι ήταν εχθροί, που θα έπρεπε να τους εξολοθρεύσουν. Με αυτή την πλύση εγκεφάλου στα παιδιά επιδίωκαν να δημιουργήσουν ένα αφοσιωμένο αδίστακτο στρατό. Πράγματι, η στρατιωτική δύναμη των Ερυθρών Χμερ κατά κύριο λόγο αποτελούνταν από νεαρούς στρατιώτες, εφήβους ακόμη και μικρά παιδιά.
Το κέντρο βασανιστηρίων και εκτελέσεων S-21 Τούολ Σλένγκ
Οι δολοφονίες έγιναν πραγματική βιομηχανία. Όπως συμβαίνει συχνά με τους τυράννους, έτσι και ο Πολ Ποτ κατατρύχονταν από την αρρωστημένη εμμονή της εναντίον του συνομωσίας. Εκατοντάδες ηγετικά στελέχη των Ερυθρών Χμερ δολοφονήθηκαν με δική του διαταγή με την υποψία της προδοσίας. Ο Πολ Ποτ σταδιακά διέταξε την εξόντωση όλων των στενών συνεργατών του, τους οποίους υποψιαζόταν ότι συνωμοτούσαν εναντίον του. Πρωτοκλασάτα ονόματα του καθεστώτος εξολοθρεύτηκαν, πολλοί από τους οποίους ήταν ιδρυτικά στελέχη (Βορν Βετ, Σο Πιμ, Σον Σεν, κ.α.). Το πρώην σχολικό συγκρότημα Τούολ Σλένγκ στην Πνομ Πεν μετατράπηκε σε κέντρο βασανιστηρίων και εκτελέσεων με την κωδική ονομασία S-21. Εκεί υποβλήθηκαν σε φρικτά βασανιστήρια και δολοφονήθηκαν δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι, ανάμεσά τους χιλιάδες γυναίκες και μικρά παιδιά. Επικεφαλής αυτού του κολαστηρίου, ο περιβόητος Ντουκ, πρώην εκπαιδευτικός, που είχε διατάξει να φωτογραφίζονται όλοι οι μελλοθάνατοι λίγα λεπτά πριν την εκτέλεσή τους. Το φωτογραφικό αυτό υλικό έχει διασωθεί και οι φωτογραφίες αυτές αποτελούν ανατριχιαστικά ντοκουμέντα.
Κρατούμενοι στο S-21 φωτογραφίζονται λίγο πριν εκτελεσθούνΚρατούμενες λίγο πριν την εκτέλεσή τους
Η συνωμοτική φύση των Ερυθρών Χμερ τους ακολουθούσε και όταν κατέλαβαν την εξουσία. Κανείς από τα στελέχη τους δεν αναφερόταν με το όνομά του αλλά με κωδικές ονομασίες όπως «Αδελφός Νούμερο Ένα» (Πολ Ποτ), «Αδελφός Νούμερο Δύο» (Νούον Τσέα), «Θείος Νούμερο Οκτώ» κ.ο.κ. Ακόμη και οι τοποθεσίες των Υπουργείων αναφέρονταν ως «Γραφείο Πέντε», «Σταθμός Δεκατέσσερα» κ.λ.π.
Η απελευθέρωση της Πνομ Πεν από τους Βιετναμέζους (Φεβρουάριος 1979).
Μέσα σε όλα αυτά επέστρεψε ως «μαριονέτα» αρχηγός του κράτους ο Σιχανούκ. Άντεξε στο διακοσμητικό αυτό ρόλο ένα χρόνο και στη συνέχεια τέθηκε σε κατ’οίκον περιορισμό. Τη λύση στο δράμα της Καμπότζης έδωσε το γειτονικό Βιετνάμ, που εισέβαλε το Φεβρουάριο του 1979στην Καμπότζη και κατέλαβε το μεγαλύτερο μέρος της χώρας, εγκαθιστώντας στην εξουσία μια κυβέρνηση φιλική προς το Βιετνάμ. Ο Πολ Ποτ και οι Ερυθροί Χμερ αποσύρθηκαν σε απόμακρες περιοχές στα δυτικά της χώρας, συνεχίζοντας τον ανταρτοπόλεμο εναντίον των φιλοβιετναμέζων νέων κυβερνητών της χώρας. Η σύντομη διακυβέρνησή τους άφησε πίσω της μια χώρα εντελώς κατεστραμμένη και σχεδόν το ένα τρίτο του πληθυσμού της νεκρούς. Είναι παραταύτα εντυπωσιακό το γεγονός ότι οι Ερυθροί Χμερ έδειξαν μια απίστευτη αντοχή στο χρόνο και με τον ένα ή τον άλλο τρόπο κατάφεραν να παίζουν ρόλο στα πράγματα της Καμπότζης πρακτικά μέχρι ακόμη και σήμερα. Αν αναρωτιέστε για την τύχη του Πολ Ποτ, δεν πέρασε και άσχημα. Ζώντας για πολλά χρόνια σε ένα καθεστώς ιδιότυπης ασυλίας στη ζούγκλα, κατάφερνε να κάνει ταξίδια στο Πεκίνο και να συναντά την κινεζική ηγεσία, παντρεύτηκε για δεύτερη φορά και έγινε πατέρας ενός κοριτσιού. Οι εντός των Ερυθρών Χμερ αντιπαλότητες τον έφεραν κάποια στιγμή σε δυσμένεια και τότε οι παλιοί του σύντροφοι θυμήθηκαν τις φρικαλεότητες, που διέπραξε σε βάρος του λαού (στις οποίες βεβαίως πρωταγωνίστησαν και οι ίδιοι). Πέρασε από δίκη και καταδικάστηκε σε ισόβια. Πέθανε λίγους μήνες αργότερα στον ύπνο του. Ένας σουηδός δημοσιογράφος τον ξετρύπωσε στη ζούγκλα και μίλησε μαζί του λίγο πριν πεθάνει. Ο Πολ Ποτ στη συνέντευξη αυτή (που τη βρίσκετε στο YouTube) πάντα χαμογελαστός και μειλίχιος κάνει τον ανήξερο για όσα συνέβησαν και λέει πως ακόμη και αν έγιναν διάφορα ανάρμοστα πράγματα δεν ήξερε τίποτε και η ευθύνη ανήκει στους υφισταμένους του.
Ο Πολ Ποτ στην τελευταία του συνέντευξη, λίγο πριν πεθάνει.
Στα χρόνια που ακολούθησαν η βαριά τραυματισμένη χώρα προσπάθησε να βρει το βηματισμό της στο σύγχρονο κόσμο. Οι Ερυθροί Χμερ βγήκαν από τις ζούγκλες και αποτελούν υπολογίσιμη πολιτική δύναμη ακόμη και σήμερα. Αρχηγός του κράτους είναι σήμερα ο γιος του Σιχανούκ. Η χώρα εξακολουθεί να είναι φτωχή. Το ψυχολογικό τραύμα της περιόδου των Ερυθρών Χμερ δεν έχει ακόμη επουλωθεί και ίσως αυτό να μη συμβεί ποτέ. Αναρωτιέται εύλογα κανείς: «Και τα εγκλήματα που φθάνουν σε επίπεδο γενοκτονίας; Θα πληρώσει ποτέ κανένας γι’αυτά;»
Κιέου Σαμφάν (αριστερά) και Νούον Τσέα στο εδώλιο του Δικαστηρίου για τη γενοκτονία της Καμπότζης.
Εδώ εγείρονται σοβαρά ερωτήματα, που έχουν προκύψει και σε άλλες υποθέσεις γενοκτονίας σχετικά με την αποτελεσματικότητα των θεσμών της απόδοσης δικαιοσύνης. Πριν λίγους μήνες εκδόθηκε η ετυμηγορία από το Διεθνές Δικαστήριο για τα εγκλήματα των Ερυθρών Χμερ, έπειτα από σχεδόν είκοσι χρόνια διαδικασίας. Μόλις τρεις από τους εν κατηγορούμενους, ηλικίας σχεδόν 90 ετών σήμερα, καταδικάστηκαν σε ισόβια δεσμά: ο Νούον Τσέα, γνωστός και ως «Αδελφός νούμερο 2», υπαρχηγός του Πολ Ποτ, ο Κιέου Σαμφάν, πρόεδρος του κράτους των Ερυθρών Χμερ και τέλος, ο Ντουκ, διαβόητος «χασάπης» και αρχιβασανιστής στη φυλακή/κέντρο βασανιστηρίων και εξόντωσης Τούολ Σλένγκ. Πολύ κακό για το τίποτε, θα σκεφτεί κανείς εύλογα. Η είδηση πέρασε απαρατήρητη, δημιουργεί όμως έντονες απορίες σχετικά με το νόημα των Διεθνών Δικαστηρίων και τη δικαιοσύνη, που αυτά αποδίδουν, 40 και πλέον χρόνια από τα γεγονότα και αφού οι περισσότεροι από τους υπόδικους έχουν αποβιώσει.
Ο Ντουκ στο εδώλιο, μάλλον πολύ αργά…
To βιβλίο του Φίλιπ Σορτ αποτελεί μια πλήρη ιστορική καταγραφή της φρικτής αυτής ιστορίας. Δεν είναι εύκολο, είναι όμως απολαυστικό εάν σου αρέσει η ιστορία. Μια ιστορία, όπως αυτή, που δείχνει πως ένας άνθρωπος με λίγες ικανότητες και χαρισματική προσωπικότητα έχοντας ενστερνιστεί μια κακοχωνεμένη από τον ίδιο ιδεολογία, μπορεί να σπείρει γύρω του τον όλεθρο. Ο Πολ Ποτ δεν ήταν φυσικά η πρώτη τέτοια περίπτωση που ξέρουμε στην παγκόσμια ιστορία. Πολύ φοβάμαι ότι δεν θα είναι και η τελευταία…
Λίγα εικοσιτετράωρα μένουν μέχρι την ορκομωσία και ανάληψη των καθηκόντων του από το νέο Πρόεδρο των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ. Παραδοσιακά είναι η στιγμή, που η πέραν του Ατλαντικού υπερδύναμη ετοιμάζεται για τη σχετική λαμπρή τελετή στην Ουάσιγκτον. Όμως, μερικές εκατοντάδες ανθρώπων πίσω από τα κάγκελα των φυλακών και φυσικά οι δικηγόροι τους υποθέτω ότι κάθονται σε αναμμένα κάρβουνα, καθώς εκπνέει εκ των πραγμάτων ο χρόνος, που έχει στη διάθεσή του ο απερχόμενος Πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα για να απονείμει χάρη ή μετατροπή ποινής σε καταδίκους, που έχουν υποβάλει τέτοια αιτήματα. Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ (όπως και οι Κυβερνήτες των Πολιτειών) έχει το δικαίωμα απονομής χάριτος και μετατροπής ποινής για λόγους επιείκειας κατά τη διάρκεια της θητείας του. Όμως το πιο κρίσιμο διάστημα, όπου γίνονται οι περισσότερες αλλά και πιο «πονηρές» απονομές χάριτος είναι λίγες ημέρες πριν ένας Πρόεδρος παραδώσει την εξουσία στον επόμενο. Έχει γίνει παράδοση το τελευταίο διάστημα να δίνονται πολλές μαζεμένες χάριτες σε καταδίκους και ο Ομπάμα δεν αποτελεί εξαίρεση. Ήδη έχει δώσει τόσες πολλές μέχρι τώρα ώστε είναι ένας από τους Πρόεδρους με τις περισσότερες στην ιστορία, όπως φαίνεται στο σχετικό πίνακα του Υπουργείου Δικαιοσύνης. Μάλιστα την 19.12.2016 κατέρριψε και το ρεκόρ των περισσοτέρων σε μια ημέρα με 78 χάριτες και 153 μετατροπές ποινής. Οι πιο πολλές περιπτώσεις καταδίκων σχετίζονται με τη διακίνηση μικρών ποσοτήτων ναρκωτικών στις οποίες ο Ομπάμα εκτίμησε ότι είχαν επιβληθεί εξοντωτικά αυστηρές ποινές.
Όμως τη μεγαλύτερη δημοσιότητα αλλά και αντίδραση είχαν δύο περιπτώσεις υψηλού προφίλ με καταδίκους στρατιωτικούς. Η πρώτη αφορά την Τσέλσι Μάνινγκ, υπαξιωματικό του στρατού, που καταδικάστηκε σε 35 χρόνια κάθειρξη, επειδή είχε διαρρεύσει στο Wikileaks μερικές χιλιάδες απόρρητα έγγραφα. Η ποινή της μετατράπηκε σε όση εξέτισε έως τώρα (7 χρόνια) συν 100 ημέρες και οσονούπω θα είναι ελεύθερη. Η δεύτερη αφορά τον πρώην υπαρχηγό του Γενικού Επιτελείου των Ενόπλων Δυνάμεων στρατηγό Χος Καρτράιτ, που καταδικάστηκε για ψευδή κατάθεση σχετικά με διαρροή απορρήτων εγγράφων επίσης και του δόθηκε χάρη.
Μερικές απονομές χάριτος της τελευταίας στιγμής έχουν μείνει στην ιστορία για το σκανδαλώδη χαρακτήρα τους:
Μακράν η πλέον σκανδαλώδης: η χάρη του Τζέραλντ Φόρντ προς τον προκάτοχό του Ρίτσαρντ Νίξον για το περιβόητο σκάνδαλο Γουοτεργκέητ, που του κόστισε μεν την προεδρία, ουδέποτε όμως λογοδότησε στη Δικαιοσύνη γι’αυτό. Η χάρη του Τζίμι Κάρτερ σε όσους απέφυγαν την υποχρεωτική στράτευση στον Πόλεμο του Βιετνάμ. Ο Τζόρτζ Μπους ο πρεσβύτερος έδωσε χάρη στον πρώην υπουργό Άμυνας Κάσπαρ Γουαϊνμπέργκερ για το βρώμικο ρόλο του στην υπόθεση «Ιράν-Κόντρας». Ο Μπιλ Κλίντον έδωσε χάρη της τελευταίας στιγμής στο μέγα-φοροφυγά Μαρκ Ριτς, που ζούσε εξόριστος στην Ελβετία, για αποκαλυφθεί μετά την αποχώρηση του Κλίντον ότι η σύζυγος του Ριτς ήταν από τους μεγαλύτερους εκλογικούς χορηγούς του. Τέλος, διαβόητη είναι και η παλαιότερη περίπτωση του 1893 όταν ο Μπέντζαμιν Χάρισον έδωσε χάρη σε χιλιάδες Μορμόνους επειδή εξασκούσαν βάσει του δόγματός τους την πολυγαμία.
Τις λίγες ώρες που απομένουν περιμένουν το «λαχείο» 1.937 αιτηθέντες χάρη και 13.042 αιτηθέντες μετατροπή ποινής. Αν δεν το πιάσουν, τότε οι πιθανότητές τους μειώνονται έως εκμηδενίσεως με τον νέο ένοικο του Λευκού Οίκου, που είναι εκπεφρασμένα αντίθετος με θεσμούς όπως αυτοί.
Κάθε τέσσερα χρόνια στις πρώτες ημέρες του Νοεμβρίου όλος ο πλανήτης (κακά τα ψέματα) έχει στραμμένη την προσοχή του στην προεδρική εκλογή των ΗΠΑ. Από μόνο του το αμερικανικό πολιτικό σύστημα έχει πάμπολλες ιδιομορφίες, που δε συναντώνται σε καμία άλλη χώρα, ακόμη και σε αυτές που έχουν ως πολίτευμα την Προεδρική Δημοκρατία. Δύο κόμματα το Δημοκρατικό (με σήμα το γάιδαρο) και το Ρεπουμπλικανικό (με σήμα τον ελέφαντα), εκλέγουν τους υποψηφίους τους μέσα από τα συνέδριά τους που γίνονται μέσα στο καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς. Για να φθάσει η δουλειά στο συνέδριο έχει προηγηθεί μια διαδικασία ανάδειξης εκλεκτόρων ανά πολιτεία για κάθε υποψήφιο. Στην ουσία δε γίνεται καμία σύγκρουση υποψηφίων στο συνέδριο, καθώς είναι ήδη γνωστός ο υποψήφιος του κόμματος, που θα διεκδικήσει την πολυθρόνα του Οβάλ Γραφείου με βάση την πλειοψηφία των εκλεκτόρων που ήδη έχει εκλέξει. Ανάμεσα στην επιλογή από το συνέδριο και την τελική ψηφοφορία του εκλογικού σώματος ο υποψήφιος πρόεδρος πέρα από την τρεχάλα ανά τη χώρα για ομιλίες και εμφανίσεις, έχει να αντιμετωπίσει τρεις τηλεμαχίες (ντιμπέιτ) με τον αντίπαλό του και μπόλικο ξεκατίνιασμα και χτυπήματα κάτω από τη ζώνη. Ξετινάζονται τα πάντα: οικονομική κατάσταση, οικογένεια, κάθε συμπεριφορά από τουλάχιστον την ενηλικίωση μέχρι σήμερα, οι σχέσεις του υποψηφίου με τυχόν σκοτεινές φιγούρες και συμφέροντα, οι χρηματοδότες του και φυσικά η σεξουαλική και ερωτική ζωή και προτιμήσεις.
Στην τωρινή εκλογή εδώ και μερικούς μήνες και συγκεκριμένα από την επιλογή ως υποψηφίων της Χίλαρι Κλίντον και του Ντόναλντ Τραμπ, πλανάται εντός και εκτός ΗΠΑ το ερώτημα: «Μα τι στο καλό ολόκληρη Αμερική δε βρήκαν κανένα καλύτερο υποψήφιο από αυτούς τους δύο ;». Το ερώτημα είναι εύλογο. Η χώρα με τη μεγαλύτερη πολιτική, οικονομική αλλά και πολιτισμική επιρροή παγκοσμίως πως κατέληξε σε δύο τόσο «φτωχές» και προβλέψιμες υποψηφιότητες ; Είναι βέβαιο πως και στα δύο αμερικανικά κόμματα υπάρχουν άνθρωποι πολύ πιο αξιόλογοι και με την πρέπουσα βαρύτητα για το αξίωμα αυτό. Για παράδειγμα, στο χώρο του Δημοκρατικού Κόμματος -ιδίως αν ψάχναμε για γυναίκα υποψήφια- άνετα θα φανταζόμουν μια υποψηφιότητα της Νάνσι Πελόζι, Προέδρου της Βουλής των Αντιπροσώπων. Ακόμη και στο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα υπάρχουν σοβαροί συντηρητικοί πολιτικοί χωρίς την επικίνδυνη γραφικότητα του Ντόναλντ Τραμπ. Θέλω να πιστεύω πως δεν κυβερνούν τις ΗΠΑ (και κατ’επέκταση την υφήλιο) από τις σκιές οι τύποι που βλέπαμε παλιά στο X-Files (ιδίως εκείνος ο αντιπαθέστατος με το τσιγάρο…). ‘Ομως, έχοντας πολλές επαφές φιλικές και επαγγελματικές με έλληνες αλλά και αμερικανούς, όλοι σχεδόν μου μεταφέρουν ότι ειδικά αυτή τη φορά κάποια τέτοια κέντρα πρέπει να αποφάσισαν για το ντουέτο των υποψηφίων. Η επιλογή των «κέντρων» αυτών είναι σαφέστατα η Χίλαρι Κλίντον.
Ο Τραμπ είναι ο απαραίτητος «μαϊντανός» για να γίνει πιο ελκυστική η εκλογική «σούπα». Είναι απίστευτο πως το βαθύ κατεστημένο αποφάσισε να καταστήσει αναλώσιμο ένα από τα πιο επιφανή στελέχη του και να το ρίξει στο λάκκο των λεόντων ή μάλλον της λέαινας. Ο Τραμπ είναι ο υποψήφιος που προβάλει σαν η ενσάρκωση του αμερικανικού ονείρου, που εκφράζεται με μότο του τύπου «Get Rich Or Die Tryin'», δηλαδή «Γίνε Πλούσιος Ή Πέθανε Προσπαθώντας»: Ζάπλουτος, αλαζονικός, προκλητικός, αγαπημένος των κουτσομπολίστικων μίντια, αρκούντως ρατσιστής και γυναικάς, έχει όλο το πακέτο για να συγκινήσει το μέσο Τεξανό γελαδάρη, τον αγρότη στα βάθη της Νεμπράσκα, τον αγροίκο νταλικιέρη του Αϊντάχο κ.ο.κ. Δεν είναι η πρώτη φορά που το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα εκλέγει «γραφικούς» και άσχετους υποψηφίους, από το Ρόναλντ Ρέϊγκαν μέχρι το Τζόρτζ Μπους το νεότερο έχει δημιουργήσει μια τέτοια παράδοση. Οι πιθανότητες του Τραμπ όσο πλησιάζουμε προς την εκλογή όλο και φθίνουν και ο ίδιος έχει βάλει για τα καλά το χεράκι του με τις γκάφες και τις υπερβολές του.
Η Χίλαρι από την άλλη φαντάζει έτοιμη να πετύχει το στόχο της ίσως ευκολότερα από όσο θα φανταζόταν. Η υποψηφιότητά της στηρίζεται στα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα της Γουόλ Στριτ, καθώς όπως αποκαλύφθηκε υπήρξε μισθωτή σε κάποια από αυτά. Η ίδια, αναμφίβολα την ξέρει πολύ καλά και από μέσα τη δουλειά του Προέδρου. Οκτώ χρόνια ως Πρώτη Κυρία και άλλα τέσσερα ως υπουργός Εξωτερικών, συν οι θητείες της ως Γερουσιαστή της Νέας Υόρκης της δίνουν ένα σαφέσταστο προβάδισμα σε επίπεδο γνώσης και εμπειρίας. Όπως λένε και οι αμερικανοί φίλοι μου: «She’s very much qualified for the job». Είναι κοινώς γνωστό ότι η οικογένεια Κλίντον έχει στήσει ένα σύστημα εξουσίας στις ΗΠΑ. Τόσο η Χίλαρι, όσο φυσικά και ο Μπιλ, αλλά και η κόρη Τσέλσι με το σύζυγό της έχουν πάμπολλες επενδύσεις σε αμέτρητα funds και φυσικά τις ανάλογες ισχυρές διασυνδέσεις. Η Χίλαρι μάλιστα έχει εξαιρετική σχέση και με το σύστημα της πολεμικής βιομηχανίας, σε βαθμό που προεξοφλείται πως με την εκλογή της θα δούμε μια Αμερική πιο επιθετική και επεμβατική ανά τον κόσμο και ιδιαίτερα στη Μέση Ανατολή.
Φυσικά το να εκλεγεί κανείς Πρόεδρος είναι ένα θέμα. Το να καταφέρει να κυβερνήσει απρόσκοπτα είναι ένα άλλο, καθώς το πανίσχυρο Κογκρέσο συχνά δεν είναι φιλικό προς τις πολιτικές του εκάστοτε Προέδρου. Το αμερικανικό πολιτειακό σύστημα έχει πολλές ιδιορρυθμίες και ελαττώματα. Έχει όμως ένα αξιοθαύμαστο και αδιαπραγμάτευτο στοιχείο: εξαιρετικούς μηχανισμούς ελέγχου της προεδρικής κυβερνητικής εξουσίας από τους εκλεγμένους αντιπροσώπους του εκλογικού σώματος. Αυτή τη φορά οι αμερικανοί θα πάνε στις κάλπες έχοντας δύο μάλλον κακές επιλογές και θα προτιμήσουν τη λιγότερο κακή. Όμως, πολύ σωστά το είπε ο Τζέρι Γκαρσία των Grateful Dead, που ήταν και μεγάλη «μούρη»:
«Corruptissima re publica plurimae leges» – Τάκιτος, Ρωμαίος νομικός, ιστορικός και φιλόσοφος
Οποία έκπληξις !!! Με το άρθρο 8 του Ν.4411/2016 (ΦΕΚ Α’142-3.8.2016) εξαλείφεται το αξιόποινο και παύει η δίωξη των πταισμάτων και των πλημμελημάτων κατά των οποίων ο νόμος απειλεί ποινή φυλάκισης μέχρι δύο (2) έτη ή χρηματική ποινή ή και τις δύο ποινές, που έχουν τελεσθεί μέχρι και τις 31.3.2016. Και δεν αποτελεί έκπληξη η εκ νέου θέση στο αρχείο ποινικών υποθέσεων καθώς θεσπίζεται για μια ακόμη φορά το εν λόγω μέτρο από το Υπουργείο Δικαιοσύνης με αιτιολογία την αποσυμφόρηση των Δικαστηρίων και την επιτάχυνση απονομής της Δικαιοσύνης (φράση που εκτός από κλισέ-καραμέλα έχει γίνει γενικώς ανέκδοτο…). Αυτό σημαίνει πρακτικά πως χιλιάδες ποινικές υποθέσεις θα φύγουν από τη μέση και θα πάνε στο αρχείο, με μια θεωρητική δυνατότητα επαναφοράς τους εάν ο κατηγορούμενος υποπέσει μέσα σε δύο (2) έτη από τη δημοσίευση του νόμου σε νέα από δόλο αξιόποινη πράξη κακουργήματος ή πλημμελήματος και καταδικαστεί αμετάκλητα οποτεδήποτε σε ποινή στερητική της ελευθερίας ανώτερη των έξι (6) μηνών. Ακόμη και ένας πρωτοετής συνάδελφος της Νομικής Σχολής θα σας πει πως η ρύθμιση είναι πρόδηλα αντισυνταγματική, καθώς η συνταγματική αρχή της ισότητας «πάει περίπατο» εντελώς απροκάλυπτα. Αν είσαι τυχερός και έχεις διαπράξει το αδίκημα μέχρι την 31.3.2016, τότε επωφελείσαι και όλα καλά, το αδίκημά σου παραγράφεται. Αν όμως έχεις διαπράξει το αδίκημα την 1.4.2016 και εντεύθεν, τότε λυπούμεθα έχασες, διότι σε αυτή τη χώρα, τι να κάνουμε, κάποιος πρέπει να είναι το κορόϊδο της υπόθεσης…. Αλήθεια, αυτές οι ημερομηνίες πως καθορίζονται; έτσι τυχαία; Θέλω να ελπίζω πως ναι, γιατί αλλιώς δύσκολα μπορεί κανείς να πεισθεί ότι δεν κρύβουν συγκεκριμένες σκοπιμότητες. Μπορεί κανείς να πει ότι, δε βαριέσαι καημένε, οι περισσότερες από αυτές τις υποθέσεις ήταν μικροπράγματα, που είχαν δημιουργήσει μια -ας μου επιτραπεί ο χαρακτηρισμός- «σαβούρα», που προκαλούσε συμφόρηση στη Δικαιοσύνη και της αφαιρούσε χρόνο και ενέργεια. Δύσκολα μπορεί κανείς να αντιλέξει. Όμως, όταν η Ελληνική Πολιτεία θέσπιζε το αξιόποινο αυτών των πράξεων έκρινε ότι ήταν τιμωρητέες σύμφωνα με τις ποινικές διατάξεις που η ίδια ψήφιζε. Προς τι λοιπόν αυτό το υποκριτικό κρυφτούλι; Θα έπρεπε η Πολιτεία εάν κρίνει πλέον ότι κάποιες συμπεριφορές δεν είναι ποινικά αξιόλογες πολύ απλά να τις αποποινικοποιήσει και όχι να τις έχει à la carte, πριν και μετά την 31.3.2016 και τα τοιαύτα… Οι μαχόμενοι δικηγόροι γνωρίζουμε πολύ καλά ότι οι ποινικές διατάξεις στην ελληνική νομοθεσία είναι όχι απλώς πέλαγος αλλά ωκεανός. Σε μια σοβαρή χώρα τα άρθρα του Ποινικού Κώδικα θα ήταν υπεραρκετά να καλύψουν κάθε ποινική παράβαση. Εν Ελλάδι όμως, όλα τα νομοθετήματα μικρά και μεγάλα, γενικά και ειδικά, έχουν πάντα ενσωματωμένες ποινικές διατάξεις για την εφαρμογή τους, φυσικά με ειδικές ποινές αμέτρητες και αχαρτογράφητες. Ίσως είναι η αντανάκλαση του φόβου της Πολιτείας πως έχει να κάνει με ένα λαό ατίθασο, που ρέπει στην παρανομία και την παραβατικότητα και πρέπει σε όλα τα ζητήματα να έχει από πάνω του το φόβητρο της ποινικής δίωξης. Έτσι λοιπόν έχουμε έξω από τον Ποινικό Κώδικα αναρίθμητες ποινικές διατάξεις για τα πάντα και κυρίως για τις (οικονομικές) υποχρεώσεις του πολίτη προς το Κράτος: Εφορία, Ασφαλιστικά Ταμεία κ.ο.κ. Είναι παρήγορο τουλάχιστον το γεγονός ότι πρόσφατα περιορίστηκε το αξιόποινο σε οφειλές άνω των 50.000 €.
Jacskon Pollock – «Move It»
Πάμπολλες φορές έχει επισημανθεί και τονιστεί το χάος της νομοθεσίας και του νομοθετείν στην Ελλάδα. Ένας αδιανόητος συρφετός από νομικά κείμενα, που παράγονται από διάφορες πηγές σωρηδόν, ασυντόνιστα και νευρωτικά, προσπαθώντας να καλύψουν κάθε βιοτική περίπτωση, ου μην αλλά και να «βολέψουν» συγκεκριμένες καταστάσεις μέσω φωτογραφικών διατάξεων (τακτική ιδιαίτερα συνήθης στα θερινά τμήματα της Βουλής, π.χ. 31 Ιουλίου ώρα 03.00’…). Έτσι έχουμε Νόμους, Προεδρικά Διατάγματα (Π.Δ.), Υπουργικές Αποφάσεις (Υ.Α.), Κοινές Υπουργικές Αποφάσεις (Κ.Υ.Α.), Εγκυκλίους, ξεχασμένους νόμους του 19ου αι. με γράμματα αντί αριθμών, Ψηφίσματα της Βουλής, ακόμη Νομοθετικά Διατάγματα (Ν.Δ.) και Αναγκαστικούς Νόμους (Α.Ν.) των κατά καιρούς δικτατοριών, όλα αυτά συμφύρονται και μπερδεύονται (όχι και τόσο γλυκά…) αλληλοεπικαλυπτόμενα και αλληλοαναιρούμενα. Μπορεί κάλλιστα να δει κανείς εγκύκλιο να καταργεί στην πράξη το νόμο μέσω της «άλλ’αντ’άλλων» ερμηνείας του νόμου αυτού κ.ο.κ. Ακόμη και οι Κώδικες, που υποτίθεται ότι είναι η ραχοκοκκαλιά της νομοθεσίας, είναι δυσλειτουργικοί με πληθώρα άρθρων και αμέτρητες βασανιστικές προθεσμίες. Σε ένα συνέδριο είχα ακούσει πως ο Κώδικας Διοικητικής Δικονομίας στη Μεγάλη Βρετανία είναι … μόλις τέσσερα φύλλα και ισχύει από την εποχή του Κρόμγουελ, είναι δε απόλυτα λειτουργικός. Η ίδια η διαδικασία του νομοθετείν στη Βουλή έχει όλα τα χαρακτηριστικά της τσαπατσουλιάς, της προχειρότητας, της εμβαλωματικότητας, της έλλειψης προοπτικής, οράματος και μακρόπνοης πολιτικής. Λείπουν φυσικά δραματικά οι ηγετικές πρωθυπουργικές προσωπικότητες, που γνωρίζουν νομικά και ασχολούνται με το τι νομοθετείται στη Βουλή. Θα έπρεπε νομίζω, καθώς όταν είσαι πρωθυπουργός το τι νομοθετείται στη Βουλή είναι ουσιαστικά το έργο της κυβέρνησής σου. Από όλους τους Έλληνες πρωθυπουργούς του 20ου αιώνα και εντεύθεν μόνο ο Ελευθέριος Βενιζέλος (της πρώτης του εποχής) ήταν συνεχώς παρών στη Βουλή όταν είχε συνεδρίαση νομοθετικού έργου και ασχολιόταν προσωπικά με την κάθε διάταξη που θα ψηφιζόταν. Συνεπικουρούμενος από την αφρόκρεμα των νομικών της εποχής του άφησε ένα σημαντικό νομοθετικό έργο με νομοθετήματα που αντέχουν έως σήμερα στο χρόνο και εξακολουθούν να είναι επίκαιρα. Ίσως επίσης να μην αρέσει σε μερικούς , αλλά είναι αλήθεια πως ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης στη διάρκεια της πρωθυπουργίας του βρισκόταν πολύ συχνά στις συνεδριάσεις νομοθετικού έργου της Βουλής και αυτό πρέπει να του πιστωθεί. Σήμερα φυσικά ζούμε στην εποχή των μνημονίων. Νομοτεχνικά, είναι να τραβάς τα μαλλιά σου: Ένας νόμος με χιλιάδες σελίδες, που υποθηκεύει το μέλλον 4-5 γενεών ανθρώπων αυτής της χώρας, αναφερόμενος στα πάντα και δια πάντα, αποτελούμενος από μόνο ΕΝΑ ΑΡΘΡΟ !!! Η συζήτηση ενός τέτοιου τερατουργήματος είναι φυσικά αδύνατη και όσοι το ψηφίζουν ούτε καταλαβαίνουν τι ψηφίζουν (ξέρουν όμως καλά το γιατί το ψηφίζουν…). Αλλά και στο υπόλοιπο νομοθετικό έργο, συνεχίζεται η πάγια τακτική όλων των κυβερνήσεων μεταπολιτευτικά να νομοθετούν εμβόλιμα για διάφορα θέματα σε άσχετα νομοσχέδια. Μια εικόνα πολυδιάσπασης, αποσπασματικότητας και εντέλει αναποτελεσματικότητας από το χώρο (Κοινοβούλιο), που είναι προορισμένος να βάζει τάξη με τους νόμους που ψηφίζει. Το σκηνικό είναι άναρχο, απαράδεκτο και σε κάθε περίπτωση μη σοβαρό. Η εξαγγελία της σημερινής κυβέρνησης ότι επιτέλους αυτό το αίσχος θα σταματήσει δεν υλοποιήθηκε, ούτε πρόκειται να υλοποιηθεί. Για παράδειγμα ο νόμος 4411/2016, που αναφέρθηκε στην αρχή, αφορά καταρχήν στο θέμα της εγκληματικότητας μέσω διαδικτύου, έχουν όμως παρεισφρήσει κι άλλες διατάξεις για διάφορα άλλα θέματα, προκειμένου να εξυπηρετηθούν οι ανάγκες διαφόρων Υπουργείων. Με τον τρόπο αυτό κάθε φορά κάτω από τον αριθμό ενός νομοθετήματος στεγάζεται ένα patchwork, μια πολύχρωμη κουρελού (πάντα όμως σε ασπρόμαυρη εκτύπωση). Όμως, ας μη νομίζουμε ότι το Ελληνικό Κράτος έχει χάσει το…χιούμορ του. Αρκεί να δείτε το Ν. 4048/2012 με τίτλο: «Ρυθμιστική Διακυβέρνηση: Αρχές, Διαδικασίες και Μέσα Καλής Νομοθέτησης» !!! Οι (κάθε λογής) αθεόφοβοι έχουν ψηφίσει νόμο σχετικά με την ορθή νομοθέτηση και στην πράξη μόνο ως κακόγουστο ανέκδοτο ακούγεται ακόμη και η ύπαρξή του…
Το θέμα δεν έχει τελειωμό. Θα ήθελα να κλείσω το σημείωμα αυτό με το ζήτημα της κατανόησης του νόμου από αυτόν που τον διαβάζει – και δεν εννοώ εμάς τους νομικούς, που η μοίρα μας έλαχε να λύνουμε γρίφους απίστευτης δυσκολίας για να βγάλουμε άκρη σχετικά με το τι ισχύει και τι όχι μέσα από το λαβύρινθο των αδιάκοπων τροποποιήσεων και καταργήσεων. Αναφέρομαι στο μέσο πολίτη της χώρας, που θεωρώ ότι έχει το στοιχειώδες ανθρώπινο δικαίωμα να υπόκειται σε νόμους ξεκάθαρους και κατανοητούς, που να μπορεί να τους διαβάσει και συνακόλουθα να τους εφαρμόσει. Το παράδειγμα που ακολουθεί είναι μια παράγραφος από το νόμο για την ανάθεση και εκτέλεση συμβάσεων του Δημοσίου:
Βρίσκω πως αυτό το ανοσιούργημα εικαστικά και σε σύλληψη μοιάζει πολύ με αυτό:
Jackson Pollock – «Number One»
Με τη διαφορά πως το δεύτερο είναι αριστούργημα της σύγχρονης τέχνης…
Τα λέμε συχνά με τον πατέρα μου. Ένα από τα αγαπημένα του θέματα είναι, όπως των περισσότερων ανθρώπων κάποιας ηλικίας, το παρελθόν. Ο πατέρας μου εργάστηκε για 35 χρόνια στη Δασική Υπηρεσία, ως δασονόμος, απόφοιτος της σχολής Δασοκομίας της Αγιάς Λάρισας. Για την ιστορία, την εποχή εκείνη (δεκαετία του 1950) υπήρχε μια ακόμη τέτοια σχολή στη Βυτίνα Αρκαδίας. Στις σχολές αυτές φοιτούσαν κυρίως παιδιά από ορεινές περιοχές της Ελλάδας, που είχαν μια εξοικείωση με τα βουνά και τα δάση, οι περισσότεροι καλοί μαθητές, που δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα να σπουδάσουν στην ανωτάτη σχολή των Δασολόγων στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Οι απόφοιτοι των Σχολών αυτών έβρισκαν αμέσως εργασία στη Δασική Υπηρεσία της εποχής. Στα 35 χρόνια της υπηρεσίας του ο πατέρας μου πέρασε κυριολεκτικά σπιθαμή προς σπιθαμή τις ορεινές περιοχές της Ναυπακτίας, του Ξηρομέρου, της Ευρυτανίας, της Δωρίδας, του Μετσόβου και των Ιωαννίνων.
Αυτό που μου κάνει εντύπωση στις διηγήσεις του πατέρα μου είναι πέρα από τις αμέτρητες ωραίες ιστορίες από την ορεινή ύπαιθρο, το πλαίσιο, η ατμόσφαιρα, η νοοτροπία, η διάθεση για δουλειά μιας κρατικής υπηρεσίας, που δυσκολεύομαι πολύ να αναγνωρίσω το σημερινό αντίστοιχό της. Η Δασική Υπηρεσία ήταν τότε μια κρατική δομή ιδιαίτερα στελεχωμένη και εξοπλισμένη με σοβαρότατες αρμοδιότητες. Το σπουδαιότερο όμως είναι ότι ήταν μια υπηρεσία κατά κύριο λόγο υπαίθρου και όχι γραφείου. Οι δασικοί υπάλληλοι περνούσαν το μεγαλύτερο μέρος του εργασιακού τους χρόνου στα δάση και τα βουνά χειμώνα-καλοκαίρι. Το έργο τους πολυδιάστατο και με διάρκεια μέχρι σήμερα: Δασική οδοποιία, αντιπλημμυρικά έργα, κατασκευή ορεινών δεξαμενών, διευθετήσεις χειμάρρων, πάμπολλες αναδασώσεις, δασικά φυτώρια, έλεγχος υλοτομίας ακόμη και η αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών ανήκε αποκλειστικά σε αυτούς. Προσωπικά θυμάμαι τον πατέρα μου να λείπει επί εβδομάδες ολόκληρες τους καλοκαιρινούς μήνες σε μεγάλες πυρκαγιές στη Ναύπακτο και άλλες περιοχές της Αιτωλοακαρνανίας. Τον ακούω να καμαρώνει ακόμη για τα δύο εξαιρετικά πρότυπα φυτώρια, που επέβλεπε στη Μπούκα και την Παραβόλα Αιτωλοακαρνανίας 100 και πλέον στρεμμάτων το καθένα, με κάθε λογής δένδρα. Για τις μεγάλες αναδασώσεις και τα αντιπλημμυρικά έργα στα βουνά γύρω από το Μέτσοβο, όπου έχει να λέει τα καλύτερα λόγια για την προθυμία, την εργατικότητα και την αυταπάρνηση των Μετσοβιτών εργατών, που εργαζόντουσαν μέρα και νύχτα ανεξάρτητα από καιρικές συνθήκες. Για τη μεγάλη αναδάσωση μέσα στις νησίδες του Αχελώου, που γινόταν με βάρκες, ένα έργο που είχε δημιουργήσει ένα εντυπωσιακό επίγειο παράδεισο, όπως θα θυμούνται οι παλιότεροι που περνούσαν από τη γέφυρα του Αχελώου και δυστυχώς καταστράφηκε οριστικά από την ανακατεύθυνση της κοίτης του ποταμού. Για τη δύσκολη χάραξη και διάνοιξη του δασικού δρόμου (σήμερα επαρχιακής οδού) Θέρμου Αιτωλίας – Προυσού Ευρυτανίας, ενός έργου που έδωσε πνοή και διέξοδο σε μια άκρως απομονωμένη περιοχή. Μου διηγείται πως ο ίδιος και οι συνάδελφοί του περνούσαν εργαζόμενοι μεγάλο μέρος της ζωής τους στην ύπαιθρο, πηγαίνοντας από χωριό σε χωριό στην καλύτερη περίπτωση με κάποιο τζιπ της υπηρεσίας τους και πολύ συχνά πεζοπορώντας, χωρίς να κοιτάνε το ρολόι για το πότε θα σχολάσει το ωράριό τους. Ακόμη διανυκτερεύοντας μέσα σε καφενεία, αχυρώνες αλλά και σε σπίτια φιλόξενων χωρικών. Mου περιγράφει μια υπηρεσία με ισχυρή ιεραρχία και σεβασμό σε αυτή. Μια υπηρεσία με αυστηρό έλεγχο και συνεχή επιθεώρηση, ιδιαίτερα όπου υπήρχαν έργα και διαχείριση χρημάτων. Από την άλλη πλευρά επίσης μια υπηρεσία που ενθάρρυνε την ανάληψη δημιουργικών πρωτοβουλιών από τους υπαλλήλους της για να ξεπερνιούνται προβλήματα της καθημερινής δουλειάς χωρίς γραφειοκρατικές αγκυλώσεις και δικαιολογίες. Μια υπηρεσία, που κρατούσε με τα πολυάριθμα έργα της ζωντανή την ορεινή Ελλάδα και τα χωριά της, απασχολώντας στα έργα αυτά τον τοπικό πληθυσμό. Αυτά μέχρι και τη δεκαετία του 1970 (της δικτατορίας συμπεριλαμβανομένης, είτε μας αρέσει είτε όχι…).
Αργότερα, όταν ενέσκηψε η «πασοκική λοιμική» -για να δανειστώ την έκφραση που συχνά χρησιμοποιεί ο Χρήστος Γιανναράς- τα πράγματα άλλαξαν εντελώς. Όχι μόνο για τη Δασική Υπηρεσία αλλά και για ολόκληρη την ελληνική δημόσια διοίκηση. Με το «καλημέρα» το ενιαίο μισθολόγιο του 1982 ισοπέδωσε οποιαδήποτε διάθεση για δημιουργική δουλειά, εξισώνοντας μισθολογικά τους πάντες: άξιους και ανάξιους, τεμπέληδες και εργατικούς. Με την πάροδο του χρόνου η εξίσωση και ισοπέδωση «γλυκάθηκε» ακόμη περισσότερο με συνεχείς αυξήσεις των μισθών μέσω της περίφημης Α.Τ.Α. (Αυτόματη Τιμαριθμική Αναπροσαρμογή). Ακόμη τρελαίνομαι όταν σκέπτομαι ότι υπήρχαν εποχές όπου άκουγες γύρω σου τους δημοσίους υπαλλήλους να συζητούν για το αγαπημένο τους θέμα: τις αυξήσεις των μισθών… Ούτε στα πιο άσχημα όνειρά τους δε θα φανταζόντουσαν ότι κάποτε το θέμα συζήτησης θα ήταν ακριβώς το αντίστροφο… Η επιθεώρηση καταργήθηκε πάραυτα ως «αντιδημοκρατική» και οι διευθυντικές θέσεις καταλήφθηκαν όχι από όσους είχαν άριστες εκθέσεις αξιολόγησης και τα ανάλογα χρόνια υπηρεσίας, όπως παλιά, αλλά από κομματικούς εγκάθετους, τους αλήστου μνήμης «πρασινοφρουρούς». Ακόμη, εντελώς εγκληματικά καταργήθηκε (επίσης ως αντιδημοκρατική, υποθέτω) η θέση του Γενικού Διευθυντή Υπουργείου, που αποτελούσε τον ακρογωνιαίο λίθο της Δημόσιας Διοίκησης, καθώς στελεχωνόταν από εξαιρετικά ικανούς και έμπειρους ανώτερους υπαλλήλους, οι οποίοι ήσαν μόνιμοι ανεξάρτητα από την εναλλαγή των κυβερνήσεων και είχαν προσφέρει τα μέγιστα στην καλή λειτουργία της κρατικής μηχανής. Έτσι άρχισε η μετατροπή ενός ζωντανού και αποδοτικού οργανισμού όπως ήταν η ελληνική δημόσια διοίκηση αρχικά σε «μούμια» και στη συνέχεια σε «πτώμα», όπως είναι σήμερα. Σε ό,τι αφορά τη Δασική Υπηρεσία, μετατράπηκε σταδιακά σε ένα γραφειοκρατικό μηχανισμό, με δραματικά μειωμένες αρμοδιότητες. Η υπηρεσία υπαίθρου εγκαταλείφθηκε σε πολύ μεγάλο βαθμό και οι δασικοί υπάλληλοι μετακινήθηκαν σε γραφεία χωρίς να έχουν ουσιαστικό αντικείμενο. Έχω την αίσθηση ότι και σήμερα η Δασική Υπηρεσία είναι κάπου στα ίδια ή και χειρότερα: λίγο κυνηγητό της λαθρο-υλοτομίας (απαραίτητο βέβαια), κανένα πιστοποιητικό για το εάν μια έκταση είναι δασική ή όχι κι ο κόσμος όλος. Μακάρι να κάνω λάθος, ειλικρινά θα χαρώ να με διορθώσει κάποιος…
Αντιπαθώ βαθύτατα τις θεωρίες συνομωσίας. Όμως στην περίπτωση της ελληνικής δημόσιας διοίκησης μπαίνει κανείς στον πειρασμό να σκεφθεί πως ίσως κάποιοι σκοτεινοί τύποι πριν από μερικές δεκαετίες έβαλαν πλώρη να απαξιώσουν μακροπρόθεσμα την εν γένει κρατική μηχανή στην Ελλάδα, για να φθάσουμε εδώ που είμαστε σήμερα και να αποσπάσουν τα λεγόμενα «φιλέτα» της (ενέργεια, παιδεία, υγεία, υποδομές και ότι άλλο…). Ένα υγιές και λειτουργικό Ελληνικό Δημόσιο δεν θα ήταν εύκολη λεία για τα δοντάκια τους. Και είναι κρίμα γιατί ακόμη και σήμερα σε πολλούς τομείς υπάρχουν πολλοί ικανότατοι δημόσιοι λειτουργοί, που πιστεύουν σε αυτό που κάνουν και δουλεύουν με αυταπάρνηση και αφοσίωση. Το διαπίστωσα στα δωμάτια και τους χώρους των δημόσιων νοσοκομείων, όπου υπήρξα επί μακρόν «φιλοξενούμενος».
Η πρόσφατη απόπειρα πραξικοπήματος στην Τουρκία έφερε στην επικαιρότητα ένα φαινόμενο εν πολλοίς ξεχασμένο στην περιοχή μας και στη χώρα μας. Είναι αδιαμφισβήτητο το γεγονός ότι η ένταξη της Ελλάδας στην Ε.Ο.Κ. το 1979 έβαλε οριστικά εκτός οποιασδήποτε προοπτικής τον κίνδυνο στρατιωτικού πραξικοπήματος. Ας μην ξεχνάμε ότι το ελληνικό κράτος από την ίδρυσή του το 1830 μέχρι και την πτώση της χούντας των συνταγματαρχών το 1974 συγκαταλεγόταν στους «παγκόσμιους πρωταθλητές» στα πραξικοπήματα (ή αλλιώς «Κινήματα»- μέχρι που ιδρύθηκε το ΠΑΣΟΚ και η λέξη άλλαξε νοηματοδότηση). Ειδικότερα στο διάστημα αυτό έλαβαν χώρα στην Ελλάδα 18 πραξικοπήματα ή απόπειρες πραξικοπημάτων. Η εκτροπή του πολιτεύματος σε στρατιωτική δικτατορία ήταν κάτι που μπορούσε σχετικά «λογικά» να συμβεί εν Ελλάδι μέχρι και πριν από 40 χρόνια. Πολλοί από εμάς θυμόμαστε την επιβολή της δικτατορίας την 21η Απριλίου 1967, το πραξικόπημα του Ιωαννίδη το Νοέμβριο του 1973 αμέσως μετά τα γεγονότα του Πολυτεχενείου, αλλά και το αποτραπέν γνωστό ως «Κίνημα της πυζάμας» το 1975 με πρωταγωνιστές κάποιους αμετανόητους χουντικούς αξιωματικούς. Δεν είναι επομένως μακριά η εποχή όπου ξυπνούσες ένα πρωί και άκουγες από το ραδιόφωνο εμβατήρια και δημοτικά τραγούδια και ανακοινώσεις για αναστολή ισχύος άρθρων του Συντάγματος και επιβολή περιορισμού στην κυκλοφορία. Η σύγχρονη ελληνική ιστορία είναι γνωστή: το μετεμφυλιακό κράτος βασίστηκε στο διχασμό του λαού και έδωσε στο στρατό και τα σώματα ασφαλείας μια περιούσια θέση στα πολιτικά πράγματα. Εθεωρείτο λοιπόν μέσα σε περιόδους πολιτικής αναταραχής πιθανό αλλά και «φυσιολογικό» για μεγάλο μέρος του λαού να «επέμβει ο στρατός». Η σήψη του δημοκρατικού πολιτεύματος είχε φθάσει στις παραμονές του πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου 1967 σε τέτοιο σημείο, ώστε πολύ σοβαρά να συζητείται το δίλημμα ποιοί θα κάνουν το πραξικόπημα πρώτοι οι στρατηγοί (Σπαντιδάκης) ή οι συνταγματάρχες (Παπαδόπουλος)… Όπως ξέρουμε το τζακ-ποτ το έπιασε τελικά ο δεύτερος… Κλείνω το θέμα «Ελλάδα» με μια ξεκάθαρη τοποθέτηση: μπορεί η ένταξή μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση να έχει πολλές κακές πλευρές, που τις βλέπουμε σήμερα, ας μην ξεχνάμε όμως ότι σε αυτή οφείλεται η σταθεροποίηση της δημοκρατίας μας και η θέση εκτός συζήτησης οποιουδήποτε ενδεχομένου στρατιωτικής δικτατορίας.
Η Τουρκία από την άλλη πλευρά αποτελεί μια πραγματικά ιδιάζουσα περίπτωση, μια χώρα που πάσχει από διπολική διαταραχή και χαρακτηρίζεται από ακραίες αντιθέσεις. Μπορεί ας πούμε να δεις super-dooper ουρανοξύστες δίπλα σε παράγκες. Κοριτσάκια που ντύνονται όπως η Μπιγιονσέ και η Ριάννα δίπλα σε γυναίκες με μπούρκα. Έτσι είναι και η πολιτική της ζωή. Για πολλές δεκαετίες ο τουρκικός στρατός ήταν επίσημα ο θεματοφύλακας της πολιτικής κληρονομιάς του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ. Ο Ατατούρκ έβγαλε την Τουρκία από την εποχή των Σουλτάνων και την έκανε σύγχρονο κοσμικό κράτος προσανατολισμένο στο δυτικό κόσμο και κοινοβουλευτική δημοκρατία, επιφορτίζοντας άτυπα το στρατό με την πάση θυσία διαφύλαξη αυτού του μοντέλου. Το τίμημα αυτής της κληρονομιάς ήταν μεγάλο για την τουρκική δημοκρατία. Κάθε φορά που κάτι δεν άρεσε στο Στρατό και το πανίσχυρο Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας επειδή παρεξέκλινε από τις αρχές του Κεμαλισμού, ανέτρεπε εκλεγμένες κυβερνήσεις και αναλάμβανε τη διακυβέρνηση της χώρας. Αυτό συνέβη το 1960 με την ανατροπή του πρωθυπουργού Αντνάν Μεντερές, που καταδικάστηκε σε θάνατο και απαγχονίστηκε, το 1971 με την ανατροπή του πρωθυπουργού Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ, ο οποίος ανετράπη εκ νέου το 1980 από το διαβόητο στρατηγό Κενάν Εβρέν, που επέβαλε μια από τις πιο στυγνές δικτατορίες της σύγχρονης εποχής. Τελευταίο επιτυχημένο πραξικόπημα στην Τουρκία ήταν αυτό του 1997, όταν ο στρατός ανέτρεψε τον εκλεγμένο ισλαμιστή πρωθυπουργό Νεζμεντίν Ερμπακάν. Στη συνέχεια ανέτειλε το άστρο του Ταγίπ Ερντογάν, που ήρθε σε μετωπική ρήξη με το στρατιωτικό κατεστημένο της Τουρκίας. Αυτό δεν ήταν καθόλου εύκολο. Ο αέρας άρχουσας ελιτ που έχουν οι τούρκοι στρατιωτικοί δε συγκρίνεται με τίποτε. Ένα πραγματικά «βαθύ κράτος εν κράτει». Για πρώτη φορά ένας πολιτικός τους κοντράρισε τόσο πολύ στα ίσια. Ο Ερντογάν τους έπαιξε σε ένα γήπεδο που ήταν ανίσχυροι: λαϊκιστής και ισλαμιστής, αναβίωσε στα πιο καθυστερημένα στρώματα της τουρκικής κοινωνίας τα κοιμισμένα αντανακλαστικά του «πατερούλη», του «προστάτη», του «δυναμικού σουλτάνου» πασπαλισμένα με μπόλικο ισλάμ και περιορισμό των ελευθεριών, που συνάδουν με μια μοντέρνα κοινωνία. Οι στρατιωτικοί δεν κάθησαν με σταυρωμένα τα χέρια, αλλά ο αντίπαλος ήταν σκληρό καρύδι: οι συνομωσίες της «Βαριοπούλας» και της οργάνωσης «Εργκένεκον» σύντομα αποκαλύφθηκαν και εξαρθρώθηκαν. Παράλληλα, ο Ερντογάν συνέχισε να κινείται όλο και περισσότερο προς το ισλάμ με αποκορύφωμα τον ιδιαίτερα ύποπτο ρόλο του στη δημιουργία και επέκταση του Ισλαμικού Κράτους στη Συρία και το Ιράκ, προφανώς για να βγάλει από τη μέση έτσι τους Κούρδους. Έτσι φθάσαμε στην προχθεσινή απόπειρα πραξικοπήματος. Κάποιοι πρόσεξαν μια σύμπτωση στην ημερομηνία (15/7) με το πραξικόπημα του 1974, που ανέτρεψε το Μακάριο στην Κύπρο, αλλά είναι φυσικά απλή σύμπτωση. Για πρώτη φορά στρατιωτικό πραξικόπημα στην Τουρκία αποτυγχάνει και αυτό από μόνο του αποτελεί ιστορική καμπή. Όπως φαίνεται ο Ερντογάν έχει πλέον ξεδοντιάσει εντελώς τους στρατιωτικούς, που παρά τη μεγάλη τους «τεχνογνωσία» επί του θέματος δεν κατάφεραν να κινητοποιήσουν εναντίον του ολόκληρο το στράτευμα. Από την άλλη ο ίδιος επιστράτευσε υπέρ του μεγάλο μέρος του λαού, που τον ακολουθεί αποφασισμένο ακόμη και να χάσει τη ζωή του για χάρη του. Φυσικά, μετά από αυτό ο ενισχυμένος Ερντογάν θα γίνει ακόμα χειρότερος και η κατ’επίφαση τουρκική δημοκρατία θα φιμωθεί απόλυτα.
Πέρα όμως από τη τουρκική ιδιαιτερότητα, μπορεί να τεθεί το ερώτημα: Πόσο μπορεί να σταθεί στις σημερινές πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες ένα πραξικόπημα ανά τον κόσμο; Η απάντηση είναι αρνητική. Θεωρώ κρίσιμη σήμερα την ύπαρξη του διαδικτύου, που κάνει τα πράγματα πολύ πιο δύσκολα για τους επίδοξους πραξικοπηματίες ανά τον κόσμο. Περισσότερη πληροφόρηση και ευαισθητοποίηση των λαών κάνουν τουλάχιστον στις ανεπτυγμένες κοινωνίες το ενδεχόμενο αδιανόητο, ακόμη και αν οι θεσμοί λειτουργούν προβληματικά, όπως εν πολλοίς παρ’ημίν. Τα πραξικοπήματα είναι πλέον «ντεμοντέ» και έχουν περιοριστεί κυρίως σε χώρες της Αφρικής. Τα τελευταία χρόνια πραξικοπήματα έχουν γίνει στο Νίγηρα (2010), τη Γουϊνέα και το Μάλι (2012), την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία και το Μπενίν (2013), τη Μπουρκίνα Φάσο και το Μπουρούντι (2015). Είναι όμως πραγματικά αξιοσημείωτη η εκδήλωση και επιτυχία πραξικοπημάτων σε χώρες όπως η Ταϊλάνδη (2014) αλλά και η Αίγυπτος (2013).
Αυτές τις ημέρες γίνεται μεγάλη συζήτηση για την επίσκεψη του Μπαράκ Ομπάμα στη Χιροσίμα. Είναι ο πρώτος εν ενεργεία πρόεδρος των ΗΠΑ, που επισκέπτεται την πόλη, που κατέστρεψε ολοσχερώς η αμερικανική ατομική βόμβα στις 6 Αυγούστου 1945 με εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς και μερικές χιλιάδες επιζήσαντες ζωντανούς-νεκρούς τους περιώνυμους «χιμπακούσα» (hibakusha). O Ομπάμα, που διανύει τους τελευταίους μήνες της θητείας του, έχει αποδυθεί για την υστεροφημία του σε μια προσπάθεια να κλείσει για τη χώρα του παλιούς ανοιχτούς λογαριασμούς (αν και μάλλον με τη μέθοδο του «όπως-όπως»). Έτσι επισκέφθηκε πρώτα την Κούβα σε μια άνευ προηγουμένου ιστορική κίνηση έτσι για το λιώσιμο του πάγου, χωρίς όμως κάτι πιο χειροπιαστό. Ίσως χρειαστεί πολύς ακόμη χρόνος για να ξαναγίνει η Κούβα αυτό που ήταν και πριν την επανάσταση, δηλαδή το καζίνο, θέρετρο και ου μην αλλά και το μπ…δέλο της Αμερικής (νομίζω ότι πάλι εκεί θα καταλήξει -δυστυχώς- λόγω της τωρινής της ανέχειας, όταν ανοίξουν οι κρουνοί των δολαρίων). Στη συνέχεια, πέρασε από το Βιετνάμ, όπου το σπουδαιότερο που προέκυψε -πέρα από ένα λόγο περί ελευθερίας της έκφρασης που εκφώνησε- ήταν η άρση του εμπάργκο της πώλησης αμερικανικών όπλων στους Βιετναμέζους !!! Κάτι μου λέει ότι ο Χο-Τσι-Μινχ και ο στρατηγός Γκιάπ θα στριφογυρίζουν στον τάφο τους… Άρα, όλοι καταλάβαμε το σκοπό της επίσκεψης, που δε μπορεί παρά να χαρακτηριστεί σημαντική … για την αμερικανική βιομηχανία όπλων.
Στη επίσκεψη της Χιροσίμα δεν έχουμε να κάνουμε φυσικά με ένα εχθρικό κράτος, αλλά με ένα ιστορικό χρωστούμενο: Θα ζητήσει συγγνώμη ο Πρόεδρος των ΗΠΑ για τη ρίψη της ατομικής βόμβας ; Πρέπει να ζητήσει ; Καλά, για να μην ταλαιπωρούμαστε άδικα, δεν πρόκειται να ζητήσει συγγνώμη. Το πολύ που θα πει είναι η ηθική ευθύνη που έχει η Αμερική ως η πρώτη χώρα που χρησιμοποίησε πυρηνικά να φροντίσει να μην ξανασυμβεί κάτι τέτοιο.
Η περίπτωση της λήξης του πολέμου στον Ειρηνικό μεταξύ Ιαπωνίας και Συμμάχων αποτελεί κατά τη γνώμη μου ένα από τα πιο ενδιαφέροντα σύγχρονα ιστορικά αμφιλεγόμενα. Θα έπρεπε να πέσουν οι ατομικές βόμβες για να τελειώσει ο πόλεμος ενωρίτερα ή όχι; Οι ΗΠΑ υπολόγιζαν ότι μια ενδεχόμενη εισβολή τους στην Ιαπωνία θα κόστιζε τουλάχιστον 1,5 εκατομμύριο νεκρούς και κάποια χρόνια επιπλέον πολέμου. Από την άλλη, η Ιαπωνία βαρύνεται και αυτή στη διάρκεια του Β΄ Π.Π. με ασύλληπτα εγκλήματα πολέμου σε βάρος αμάχων πληθυσμών στην Ασία, κυρίως στην Κίνα, την Κορέα, τη Βιρμανία, την Ινδονησία και αλλού. Είναι γνωστό το τεράστιο έγκλημα με τις εκατοντάδες χιλιάδες γυναικών που κρατούνταν αιχμάλωτες ως σεξουαλικές σκλάβες για τον ιαπωνικό στρατό. Ακόμη, η ανατριχιαστική σφαγή της Νανκίνγκ στην Κίνα με πάνω από 250.000 νεκρούς αμάχους και αναρίθμητες άλλες φρικαλεότητες τόσο σε αιχμαλώτους πολέμου όσο και σε ανυπεράπιστες γυναίκες, παιδιά και ηλικιωμένους.
Εγείρεται λοιπόν το ερώτημα: Για όλα αυτά ζήτησε ποτέ κάποια συγγνώμη η Ιαπωνία; Έδωσε ποτέ αποζημιώσεις στα θύματα και τις οικογένειές τους; Η απάντηση είναι ότι έδωσε ελάχιστες χρηματικές αποζημιώσεις σε γυναίκες που υπήρξαν σεξουαλικές σκλάβες και τα ποσά ήταν επιεικώς αστεία (600-1000 δολλάρια !!!). Όσο για συγγνώμη, κανείς Ιάπωνας πολιτικός δε ζήτησε ποτέ συγγνώμη για το παρελθόν της χώρας του. Προς τιμήν του, ο μόνος που το τόλμησε έστω και χλιαρά ήταν ο γηραιός πρωθυπουργός Τομιίτσι Μουραγιάμα το 1995. Ο Μουραγιάμα ήταν ο πρώτος και μοναδικός από όσο γνωρίζω σοσιαλδημοκράτης πρωθυπουργός στην ιστορία της Ιαπωνίας, όπου οι πρωθυπουργοί παγίως εκλέγονται από το συντηρητικό Φιλελεύθερο Δημοκρατικό Κόμμα (LPD). Φαίνεται λοιπόν ότι τους … ξέφυγε και έκανε μια δήλωση του στυλ: « Η Ιαπωνία λυπάται για τον πόνο που προκάλεσε στους γείτονές της» και αυτό ήταν όλο. Ούτως ή άλλως η θητεία του ήταν μικρή και έκτοτε τσιμουδιά.
Tomiichi Murayama
Έχει επίσης ενδιαφέρον το πώς ο αυτοκράτορας Χιροχίτο λίγες μέρες μετά τη ρίψη των ατομικών βομβών αποφάσισε τη συνθηκολόγηση. Αρχικά κατάφερε με τα χίλια ζόρια να αποφύγει πραξικόπημα των σκληροπυρηνικών στρατηγών του, που αρνούνταν τη συνθηκολόγηση -οι περισσότεροι από αυτούς αυτοκτόνησαν κάνοντας sepuku (χαρακίρι). Στη συνέχεια, υπήρξε τεράστιο θέμα για την αυτοκρατορική αυλή το πώς ο Αυτοκράτορας, -που ας μην ξεχνάμε ότι τότε κατείχε κανονικά τη θέση του … Θεού στην Ιαπωνία-θα ανακοίνωνε τη συνθηκολόγηση στους υπηκόους του. Η ανακοίνωση αυτή έγινε με ένα ηχογραφημένο σε δίσκο γραμμοφώνου μήνυμα, που έμεινε στην ιστορία προσφυώς και άκρως …ιαπωνικά ως «Το μήνυμα της μαργαριταρένιας φωνής» (Gyokuon-hōsō). Σε αυτό ο Αυτοκράτορας Χιροχίτο, που μιλούσε για πρώτη φορά στους υπηκόους του και άκουγαν τη φωνή του (Θεός γαρ…), χρησιμοποίησε για τα προσχήματα την αρχαία κλασική ιαπωνική γλώσσα, που ελάχιστοι καταλάβαιναν. Αλλά και όσοι καταλάβαιναν, εξαιτίας της περίτεχνης διατύπωσης πάλι από τα …συμφραζόμενα και με δυσκολία θα έβγαζαν το συμπέρασμα ότι η Ιαπωνία συνθηκολογεί. Έτσι λοιπόν, μια χώρα που τόσο δυσκολεύεται να παραδεχθεί την ήττα της, δεν είναι περίεργο που δυσκολεύεται να ζητήσει και συγγνώμη.
Συνεπώς, στη διεθνή πολιτική οι συγγνώμες για τα ιστορικά πεπραγμένα είναι πολύ δύσκολο πράγμα. Είναι επίσης εξαιρετικά δυσχερές ένας συγκεκριμένος ηγέτης να πάρει πάνω του όλη την ιστορική ευθύνη για μια συλλογική συγγνώμη της χώρας του. Δεν είναι το ίδιο, όπως μεταξύ δύο ανθρώπων, που ο ένας ζητά συγγνώμη από τον άλλο (που και αυτό πάλι δύσκολο είναι εδώ που τα λέμε…). Εξαρτάται φυσικά και από το θράσος, που κάποιες χώρες διαχρονικά κουβαλάνε. Είναι για παράδειγμα αδιανόητο νομίζω να φαντασθεί κανείς οποιονδήποτε Τούρκο ηγέτη (και ιδίως τον τωρινό…) να ζητάει συγγνώμη για τη γενοκτονία των Αρμενίων ή των Ελλήνων του Πόντου…
Για όποιον θέλει να δει τις πολιτικές συγγνώμες, μικρές και μεγάλες, που εκφράστηκαν μέσα στην ιστορία από το 1077 μ.Χ. μέχρι σήμερα (Απρίλιος 2016), ιδού μια πολύ ενδιαφέρουσα λίστα, που κατήρτισε ο καθηγητής Γκράχαμ Ντοντς του Πανεπιστημίου Κονκόρντια στο Μόντρεαλ.
Το γεγονός: Στην προ ημερών συζήτηση στη Βουλή για το ασφαλιστικό ο υπουργός Εργασίας θέλησε να πικάρει το ΠΑΣΟΚ και αποφάσισε να χρησιμοποιήσει ένα από τα διασημότερα τραγούδια των Red Hot Chili Peppers! Ο κ. Κατρούγκαλος έκανε λογοπαίγνιο το Californication με τον όρο «pasokification». Είπε:
«Θα ξέρετε ενδεχομένως, ότι υπάρχει ήδη μία έκφραση και στην αργκό των Βρυξελλών και στα βιβλία της πολιτικής επιστήμης. Pasokification. Τι σημαίνει αυτή η έκφραση; Θυμόσαστε το αντίστοιχο τραγούδι των Red Hot Chili Peppers, Californication; Καμία σχέση. Pasokification, πασοκοποίηση, σημαίνει τι παθαίνει ένας σοσιαλδημοκρατικό κόμμα όταν ταυτίζεται απολύτως με το νεοφιλελευθερισμό. Εξαερώνεται. Και αυτή τη στιγμή οι προοπτικές της σοσιαλδημοκρατίας στην Ευρώπη, όπως τις βλέπουμε στην Πορτογαλία, δείχνουν ότι μπορεί να υπάρχει ένας διαφορετικός προσανατολισμός της σοσιαλδημοκρατίας αυτής».
Αφού κατάφερα να συνέλθω από αυτό που άκουσα, συνθέτω τις σκέψεις/συμπεράσματα, που είναι διασκεδαστικά αλλά και θλιβερά συνάμα.
Εκτιμώ ως βέβαιο το γεγονός ότι δεν υπάρχει περίπτωση ο υπουργός να επικαλέστηκε το τραγούδι των Red Chili Peppers από μόνος του. Κάποιος παρατρεχάμενος θα του σφύριξε «Υπουργέ μου, θα ήταν πολύ τρέντι και έξυπνο να πείτε αυτό». Τι ήθελε να πει ο μεγάλος; Απλά ήθελε να βρει κάτι να κάνει ρίμα με το pasokification και βρήκε το Californication. A, στο καλό πάλι γελάσαμε, τι κρύα εξυπνάδα !!! Κοπιάρει απόλυτα εκείνο το παλιό μαθητικό ανεκδοτάκι που κατέληγε: «Τα ξέρετε τα κεράσια; – Ε, ουδεμία σχέση !!!» Και γιατί δεν έβαζε κάποια άλλη λέξη από τις πολλές που θα έβγαζαν την πολυπόθητη ομοιοκαταληξία; Π.χ. unification, certification, documentation κ.λ.π.; Μα γιατί δείχνουμε και καλά ότι είμαστε μέσα στη μοντερνιά και στο σφυγμό της εποχής (αν και το τραγούδι είναι αρκετά παλιό του 1999). Φυσικά, ο παρατρεχάμενος δεν του ανέλυσε και το λογοπαίγνιο που υποκρύπτει η λέξη Californication (λέξη τεχνητή και σύνθετη: California + fornication). Το συγκρότημα των Red Hot Chili Peppers με τους στίχους του συγκεκριμένου τραγουδιού σχολιάζει καυστικά διάφορα πράγματα κυρίως γύρω από τη βιομηχανία του θεάματος στην Καλιφόρνια και ιδιαίτερα την άνθηση της υπερ-βιομηχανίας της πορνογραφίας. Η λέξη «fornication» σημαίνει πορνεία και συνουσία. Ίσως αν τα ήξερε ο υπουργός αυτά να απέφευγε τη σύνδεση. Ψιλά γράμματα, δείξαμε τις γνώσεις μας στη μουσική, αυτό έχει σημασία (το έγραφαν εξάλλου και τα λοβοτομημένα μίντια).
Δεν έχω καμιά αμφιβολία ότι στο όχι πολύ μακρινό μέλλον δίπλα στο νεοπαγή όρο “pasokification” που επικαλέστηκε ο υπουργός θα φιγουράρει ένας ακόμη όρος της διεθνούς πολιτικής επιστήμης και φυσικά θα είναι “syrizification”. Αν pasokification σημαίνει την κατάρρευση ενός κάποτε κραταιού λαϊκιστικού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος υπό το βάρος της στροφής του στο νεοφιλελευθερισμό, τότε syrizification θα σημαίνει αντίστοιχα τον εξευτελισμό ενός κάποτε κραταιού αριστερού λαϊκιστικού κόμματος, που αυταπατώμενο έταξε ότι θα σκίσει τα μνημόνια της χώρας και στη συνέχεια υπέγραψε ένα (;) τρισχειρότερο που την καταδικάζει σε υποδούλωση, μαρασμό και υπανάπτυξη και όλα αυτά με περισσό θράσος και απόλυτη έλλειψη ντροπής. Επίσης, είναι όνειδος να επικαλείται το πασοκικό παράδειγμα το κόμμα, όπου ο σκληρός πασοκικός πυρήνας φιλοξενείται μέσα στους κόλπους του και «κοσμεί» το παρελθόν πλείστων όσων σημερινών προβεβλημένων στελεχών του.
Για να έλθουμε στα ίσια μας προτείνω δύο πράγματα: Πρώτον, ακρόαση του Californication με την ένταση στο φουλ (όλος ο δίσκος είναι αριστούργημα) και Δεύτερον: την ανάγνωση των τετραδίων κοινοβουλευτικού λόγου του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων (βλ. link στο τέλος), μια συλλογή από ιστορικές αγορεύσεις πολιτικών ανδρών από το Χαρίλαο Τρικούπη μέχρι τον Ανδρέα Παπανδρέου (πριν το pasokification…). Ξεχωρίζω την αγόρευση του Παναγή Παπαληγούρα το 1962 για τη σύνδεση της Ελλάδας με την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα καθώς και τη μνημειώδη αγόρευση του Ηλία Ηλιού για την πολιτική κρίση του 1965: Υψηλότατο επίπεδο έκφρασης, λαμπερό προσωπικό ήθος και πολιτική συνέπεια. Πως λέμε Βουλή του 2016; Ε, ουδεμία σχέση !!!
Παρακολούθησα προχθές την ταινία «Η Γέφυρα των Κατασκόπων» του Στήβεν Σπίλμπεργκ. με τον Τομ Χανκς στο ρόλο του αμερικανού δικηγόρου Τζέημς Ντόνοβαν, που αναλαμβάνει την υπεράσπιση του Σοβιετικού κατασκόπου Ρούντολφ Άμπελ και την ανταλλαγή του στη συνέχεια με τον αιχμάλωτο αμερικανό πιλότο Γκάρι Πάουερς. Η ιστορία είναι πραγματική και εκτυλίσσεται στο απόγειο του Ψυχρού Πολέμου το 1961, ταυτόχρονα με την ανέγερση του Τείχους του Βερολίνου. Κινηματογραφικά, ο Σπίλμπεργκ δίνει μια ταινία ανθρώπινων χαρακτήρων και λιγότερο ένα πολιτικό-ιστορικό σχόλιο και νομίζω ότι πράττει σωστά. Εντυπωσιακός ο Μαρκ Ράιλανς στο ρόλο του Άμπελ, δίκαια απέσπασε το Όσκαρ Β’ανδρικού ρόλου. Δεν ξέρω αν ο πραγματικός Άμπελ ήταν τέτοιος τύπος, αλλά ο κινηματογραφικός «έγραψε» στο θέμα της κουλ συμπεριφοράς, όταν με επικείμενη και πολύ πιθανή τη θανατική του καταδίκη του λένε: «Δε φαίνεται να ανησυχείς καθόλου» και αυτός απαντά: «Θα ωφελούσε σε τίποτε;».
Πέρα από αυτά, απομόνωσα και θέτω προς σκέψη τη στάση του δικηγόρου Ντόνοβαν, που επιμένει να είναι πιστός στην τήρηση των θεσμών και της νομιμότητας. Μέσα στην υστερία του Ψυχρού Πολέμου στην Αμερική του 1961, η τήρηση του θεσμού της δίκαιης δίκης με κατηγορούμενο ένα Σοβιετικό κατάσκοπο πολύ εύκολα γίνεται κλωτσοσκούφι, καθώς όλοι ξέρουν ποιό θα είναι το αποτέλεσμα. Ο δικαστής της έδρας το δείχνει απερίφραστα, όμως ο Ντόνοβαν επιμένει να τηρηθεί η νομιμότητα και η θεσμική διαδικασία παρόλο που ξέρει ότι παίζει με «σημαδεμένη τράπουλα». Η στάση του αυτή έχει ιδιαίτερη αξία κυρίως για εμάς σήμερα. Για τις ΗΠΑ η εποχή του Ψυχρού Πολέμου τελείωσε και το σύστημα ισορρόπησε μέσα από πολλούς ακόμη αγώνες όπως για τα δικαιώματα των μαύρων και φυσικά μετά και την κατάρρευση του κομμουνισμού. Οι ΗΠΑ είναι σήμερα μια χώρα που οι θεσμοί είναι σεβαστοί και τηρούνται απαρέγκλιτα πέρα από τις πολλές αντιρρήσεις που μπορεί να έχει κανείς για το αμερικανικό πολιτικό σύστημα καθεαυτό. Ιδίως οι θεσμοί ελέγχου και λογοδοσίας. Οι επιτροπές του Κογκρέσου είναι πραγματικά φοβερές και τρομερές στον έλεγχο των αποφάσεων που επιχειρεί να εφαρμόσει η Κυβέρνηση και εννοείται ότι το μεγαλύτερο έγκλημα εκεί είναι η αδικαιολόγητη σπατάλη των χρημάτων των φορολογουμένων, ή μάλλον το δεύτερο μεγαλύτερο μετά την ίδια τη φοροδιαφυγή.
Ο σεβασμός και η τήρηση των θεσμών μιας δημοκρατικής πολιτείας είναι από μόνος του το ισχυρότερο «φάρμακο» -προληπτικά και κατασταλτικά- για όλα τα αρνητικά φαινόμενα. Στην Ελλάδα η σχέση μας με τους θεσμούς είναι φοβάμαι «a la carte». Τους σεβόμαστε όσο είναι να μας γίνει η όποια δουλειά μας και τους ποδοπατούμε φανερά ή συγκεκαλυμμένα όποτε δε μας συμφέρει. Τα χρόνια της κρίσης μάλιστα οι κυβερνήσεις χρησιμοποίησαν τους θεσμούς για τις μνημονιακές τους ανάγκες μια χαρά. Η νομοθέτηση της υποθήκευσης του μέλλοντος 2-3 γενεών με ένα άρθρο χωρίς συζήτηση επί μέρους είναι μια παθογένεια-σαπίλα αχαρακτήριστη. Όταν στη Νομική Σχολή μαθαίναμε για τις Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου, όλοι μας νομίζω σκεπτόμαστε πως δε μπορεί κάτι τέτοιο μόνο σε τίποτε περιπτώσεις πολέμου ή –ό μη γένοιτο- δικτατορίας θα μπορούσαμε να το δούμε να ψηφίζεται. Που να ξέραμε ότι θα ζούσαμε να δούμε να βρέχει τριγύρω μας ΠΝΠ ελέω ΓΑΠ, Σαμαρά, Βενιζέλου και του πλέον επικίνδυνου (λόγω αμάθειας και αλαζονείας) όλων του Τσίπρα; Το θέαμα της Βουλής που ψηφίζει μέσα στο Σαββατοκύριακο ένα ακόμη καταστροφικό ασφαλιστικό νομοσχέδιο κακήν κακώς είναι εξόχως αποκαρδιωτικό για την ποιότητα των θεσμών μας. Παρομοίως, το φαινόμενο του Προέδρου της Δημοκρατίας (καθηγητή μας στη Νομική), που εντελώς άκαιρα και άστοχα εξαπολύει διάφορα φληναφήματα περί του νομίσματος. Αναλογίζομαι -και διορθώστε με- ότι με το γνωστό ως Προεδρικό Διάταγμα Παυλόπουλου λίγο πριν την κρίση μονιμοποιήθηκαν στρατιές συμβασιούχων (κομματικών εγκάθετων στην πλειοψηφία τους). Η κίνηση αυτή αποτέλεσε ουσιαστικά τη σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι των ελλειμάτων της οικονομίας και οδήγησε στο πρώτο μνημόνιο. Συνεπώς και δυστυχώς, αποδεικνύεται για μια ακόμη φορά ότι δεν είναι το αξίωμα αυτό που προσδίδει κύρος αλλά ο φέρων το αξίωμα που προσδίδει κύρος σε αυτό αν φυσικά είναι επαρκής (τουλάχιστον) καθώς-κακά τα ψέματα- «αρχή άνδρα δείκνυσι».
christospanos 