Από τα τείχη της Τροίας μέχρι το Σινικό Τείχος και από το Τείχος του Βερολίνου μέχρι το Wall των Πινκ Φλόιντ, η ανθρωπότητα είναι εξαιρετικά εξοικειωμένη με την έννοια του φράχτη, του διαχωριστικού μέσου, που κρατάει εκτός και απομακρύνει κάθε ξένο, απειλητικό, ενοχλητικό και διαφορετικό (εισβολέα, γείτονα, περίεργο, κ.λ.π.). Τα τείχη σε όλο τον κόσμο όχι μόνο δε μειώνονται, αλλά αντίθετα πολλαπλασιάζονται και γίνονται όλο και πιο εξελιγμένα. Δε μιλάμε μόνο για κατασκευάσματα από μπετόν και πέτρες αλλά για τεράστια συρματοπλέγματα πολλών επιπέδων ου μην αλλά και για ηλεκτρονικά τείχη, που εμποδίζουν την ελεύθερη πληροφόρηση και διακίνηση των ιδεών. Φυσικά υπάρχουν όπως πάντα ανά τους αιώνες και τώρα πολύ περισσότερο τα αόρατα τείχη του εθνικισμού και του ρατσισμού, που οδηγούν εκατομμύρια ανθρώπους στη γκετοποίηση και το περιθώριο.
O Τιμ Μάρσαλ είναι διπλωματικός συντάκτης του Sky News και έχει μακρά θητεία ως πολεμικός ανταποκριτής σε χώρες όπως το Ιράκ, το Αφγανιστάν, η Σερβία, το Κόσοβο, η Βοσνία και ο Λίβανος. Τα βιβλία του διακρίνονται από μια ξεκάθαρη γεωστρατηγική ματιά, εκείνη του ανθρώπου που έζησε μέσα από τα πεδία των συγκρούσεων αυτά που γράφει και όχι παρακολουθώντας τα από την τηλεόραση. Είχα ενθουσιαστεί με το προηγούμενο βιβλίο του με τίτλο «Αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας», όπου παρουσιάζει την ιστορική πορεία και το μέλλον χωρών και ηπείρων να υπαγορεύεται εν πολλοίς από τη θέση τους στο χάρτη και τους γείτονές τους (όπως εμείς καλή ώρα…). Το τελευταίο βιβλίο του τιτλοφορείται «Υψώνοντας Τείχη» (αγγλικός τίτλος «Divided») και κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Διόπτρα» σε μετάφραση του Δρ. Σπ. Κατσούλα.
Η μεγάλη αξία του βιβλίου αυτού έγκειται στο γεγονός ότι σε κάνει να συν-ειδητοποιήσεις ότι παρά την επελαύνουσα παγκοσμιοποίηση ο κόσμος είναι σήμερα βαθύτατα διαιρεμένος όχι μόνο με την κλασική οικονομική θεώρηση (πλούτος-ένδεια) αλλά και πολιτικά, με φυσικά και ηλεκτρονικά τείχη. Το εμβληματικότερο σύμβολο διαίρεσης του 20ου αιώνα, το Τείχος του Βερολίνου έπεσε το 1989, βάζοντας τέρμα στη μεγάλη παγκόσμια διάκριση των δύο κόσμων και στον Ψυχρό Πόλεμο. Από εκεί και μετά όμως ο καπιταλισμός, ως νικητής του πολέμου αυτού δημιούργησε άλλα τείχη, που μπροστά τους εκείνο του Βερολίνου μοιάζει σήμερα παιχνιδάκι. Αρκεί μια ματιά στη σημερινή Ευρώπη, που θέλοντας να αντιμετωπίσει τις μεταναστευτικές και προσφυγικές μετακινήσεις, αλλά και για πολιτικούς λόγους, βρίσκεται με αμέτρητα χιλιόμετρα φραχτών στα σύνορα Σερβίας-Ουγγαρίας, Αυστρίας-Σλοβενίας, Σουηδίας-Δανίας, Βαλτικών Χωρών-Ρωσίας, Ισπανίας-Μαρόκου και Ελλάδας-Τουρκίας στον Έβρο. Έξω από την Ευρώπη φράχτες χωρίζουν τα Εμιράτα από το Ομάν, το Κουβέιτ από το Ιράκ, Ιράν-Ιράκ, Πακιστάν-Ιράν. Το Ουζμπεκιστάν έχει κλειστεί ολόγυρα με τους πέντε γείτονές του και μάλιστα με νάρκες (ο λόγος της φοβίας αυτής άγνωστος, προφανώς η παράνοια του Προέδρου του). Εννοείται τείχος μίσους χωρίζει Ινδία με Πακιστάν αλλά και Μπαγκλαντές, ενώ η Μαλαισία έχει οχυρωθεί έναντι της Ταϊλάνδης και του Μπρουνέι, η Βόρεια με τη Νότια Κορέα εδώ και πολλές δεκαετίες χωρίζονται από την περίφημη αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη του Κορεατικού Πολέμου. Στην Αφρική τείχη έχουν υψώσει γύρω από τη Ζιμπάμπουε όλες οι γειτονικές της χώρες (Ν.Αφρική, Μποτσουάνα, Ζάμπια), φοβούμενες μαζική μετανάστευση του εξαθλιωμένου πληθυσμού της, αλλά και η Μοζαμβίκη με τη Ν.Αφρική.
Τα τείχη, που προκάλεσαν τη μεγαλύτερη αντίδραση είναι το υπαρκτό τείχος, που χωρίζει το Ισραήλ από τη Λωρίδα της Γάζας αλλά και το ανύπαρκτο μέχρι τώρα τείχος, που σχεδιάζει να χτίσει ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ στα σύνορα με το Μεξικό. Το πρώτο έχει οδηγήσει με ωμό τρόπο στον αποκλεισμό των παλαιστινίων κατοίκων της Λωρίδας της Γάζας από τον έξω κόσμο με τη δικαιολογία τις τρομοκρατικές επιθέσεις κατά του Ισραήλ. Το δεύτερο, είναι αποτέλεσμα του φόβου των λευκών Αμερικανών, ότι κάποια μέρα θα είναι μειοψηφία στις ΗΠΑ αν δε σταματήσουν τη ροή μεταναστών από τη Λατινική Αμερική και ειδικά το Μεξικό, με το οποίο υπάρχει και το επιπλέον πρόβλημα της διακίνησης τεραστίων ποσοτήτων ναρκωτικών προς την αδηφάγο αμερικανική «αγορά». Αν το τείχος αυτό είναι ακόμη «στα χαρτιά» οφείλεται εν πολλοίς πέρα από τις αντιδράσεις, που έχει ξεσηκώσει και στο γεγονός ότι είναι εξαιρετικά πολυδάπανη η κατασκευή του (μερικές εκατοντάδες δις δολλάρια…).
Ιδιαίτερη μνεία γίνεται για τη σύγχρονη αναδυόμενη υπερδύναμη, την Κίνα. Μπορεί η Κίνα να έχει ανοίξει διάπλατα στο οικονομικό πεδίο, όμως σε εκείνο των ελευθεριών για τους πολίτες της κινείται στην ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση. Το Μεγάλο Σινικό Τείχος βρίσκεται φυσικά στη θέση του για να θυμίζει ότι κατασκευάστηκε για να κρατήσει μακριά τους εισβολείς από το βορρά (χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία, όπως αποδείχθηκε). Στη σύγχρονη εποχή όμως έχει και…παρέα, που δεν είναι άλλη από αυτό που αποκλήθηκε το «Μεγάλο Σινικό Ηλεκτρονικό Τείχος», ένα κολοσσιαίο σύστημα απόλυτου ελέγχου των επικοινωνιών και του διαδικτύου των Κινέζων πολιτών. Η κινεζική κυβέρνηση ονομάζει «Χρυσή Ασπίδα» και ανοικτά δηλώνει ότι υπάρχει για την προστασία των πολιτών της από «επιζήμιες ιδέες» όπως η δημοκρατία, η ελευθερία του λόγου και η μη ελεγχόμενη κουλτούρα. Έτσι στην Κίνα δεν υπάρχει πρόσβαση στο Facebook, το YouTube, το Google, το Twitter, το Amazon (υπάρχουν κινεζικά υποκατάστατά τους) και σε ιστοσελίδες όπως των Time, Economist, Le Monde, Διεθνούς Αμνηστίας κ.λ.π. Αν και δεν αναφέρεται στο βιβλίο, θα πρόσθετα το ανάλογο «τείχος παρακολούθησης» που αποκαλύφθηκε από τον Έντουαρντ Σνόουντεν ότι υπάρχει και στις ΗΠΑ μετά την 9/11/2001.
Τέλος, σημαντική αναφορά γίνεται και στην πατρίδα του συγγραφέα, το Ηνωμένο Βασίλειο, που φιλοξενεί ένα από τα πιο γνωστά τείχη της ιστορίας, εκείνο του Αδριανού, που χώριζε την Αγγλία από τη Σκωτία στη ρωμαϊκή εποχή. Σήμερα που το Brexit είναι πραγματικότητα, αναζωπυρώνονται οι διαιρέσεις των περιοχών του Ηνωμένου Βασιλείου και πλέον το «τείχος» εγείρεται μεταξύ Βόρειας Ιρλανδίας και Ιρλανδίας, στο μοναδικό χερσαίο σύνορο του Ηνωμένου Βασιλείου με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ήδη βέβαια υπάρχουν φυσικά τείχη που χωρίζουν τις γειτονιές Καθολικών και Προτεσταντών στο Μπέλφαστ….
Τα τείχη στην αρχαιότητα χρησίμευαν στην άμυνα από τις εξωτερικές απειλές πόλεων και περιοχών. Σήμερα τα δημιουργούν κατά κύριο λόγο ο εθνικισμός, ο ρατσισμός και η πολιτική της περιχαράκωσης της ταυτότητας, όπως επίσης και η ανάγκη ελέγχου των πολιτών. Το βιβλίο του Τιμ Μάρσαλ μας προσφέρει μια ιδιαίτερα χρήσιμη πλην σκληρά ρεαλιστική οπτική του σύγχρονου κόσμου και ταυτόχρονα μια δυστοπική προοπτική για το μέλλον, όπου οι φράχτες και τα τείχη -ορατά και αόρατα- προβλέπεται να πολλαπλασιαστούν. Ήδη η πανδημία του covid-19 μας έδωσε μια καλή πρόγευση για το πόσο δύσκολο θα είναι στο μέλλον να τα υπερκεράσουμε.
christospanos 